محذورین، یعنی وجوب و حرمت، یک امر معین را نمیدانیم واجب است یا حرام، مثلًا نمیدانیم در عصر غیبت امام اجرای بعضی از وظایف از مختصات امام است و بر ما حرام است یا از مختصات امام نیست و بر ما واجب است، بدیهی است که در این گونه موارد راه احتیاط بسته است پس اینجا جای اصل تخییر است.

و اما اگر شک ما شک بدوی باشد و با علم اجمالی توأم نباشد. در اینجا یا این است که حالت سابقهاش معلوم است و شک ما در بقای حکم سابق است و یا این است که حالت سابقه محرز نیست. اگر حالت سابقه محرز است جای اصل استصحاب است و اگر حالت سابقه محرز نیست جای اصل برائت است.

یک نفر مجتهد باید در اثر ممارست زیاد قدرت تشخیصش در اجرای اصول چهارگانه- که گاهی تشخیص مورد نیازمند به موشکافیهای بسیار است- زیاد باشد وگرنه دچار اشتباه میشود.

از این چهار اصل، اصل استصحاب شرعی محض است، یعنی عقل حکم استقلالی در مورد آن ندارد بلکه تابع شرع است، ولی سه اصل دیگر عقلی است که مورد تأیید شرع نیز واقع شده است.

ادلّه استصحاب، یک عده اخبار و احادیث معتبر است که با این عبارت آمده است: لا تَنْقُضِ الْیقینَ بِالشَّک [1] یعنی یقین خود را با شک عملًا نقض نکن و سست منما. از متن خود احادیث و قبل و بعد آن جمله کاملًا مشخص میشود که منظور همین چیزی است که فقها و اصولیون آن را «استصحاب» مینامند.

در باب اصل برائت نیز اخبار زیادی وارد شده است و از همه مشهورتر «حدیث رفع» است. حدیث رفع حدیثی است نبوی و مشهور که رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرموده است:

رُفِعَ عَنْ امَّتی تِسْعَةٌ: ما لایعْلَمونَ وَ ما لایطیقونَ وَ مااسْتُکرِهُوا عَلَیهِ وَ مَااضْطُرُّوا الَیهِ وَالْخَطَأُ وَالنِّسْیانُ وَالطّیرَةُ وَالْحَسَدُ وَ الْوَسْوَسَةُ فِی التَّفَکرِ