درس هفتم : اصول عملیه

گفتیم که فقیه برای استنباط حکم شرعی به منابع چهارگانه رجوع میکند. فقیه گاهی در رجوع خود موفق و کامیاب میگردد و گاه نه. یعنی گاهی (و البته غالباً) به صورت یقینی و یا ظنّی معتبر (یعنی ظنّی که شارع اعتبار آن را تأیید کرده است) به حکم واقعی شرعی نائل میگردد، پس تکلیفش روشن است، یعنی میداند و یا ظنّ قوی معتبر دارد که شرع اسلام از او چه میخواهد. ولی گاهی مأیوس و ناکام میشود یعنی تکلیف و حکم اللَّه را کشف نمیکند و بلاتکلیف و مردد میماند. در اینجا چه باید بکند؟ آیا شارع و یا عقل و یا هر دو وظیفه و تکلیفی در زمینه دست نارسی به تکلیف حقیقی معین کرده است یا نه؟ و اگر معین کرده است چیست؟.

جواب این است که آری، شارع وظیفه معین کرده است، یعنی یک سلسله ضوابط و قواعدی برای چنین شرایطی معین کرده است. عقل نیز در برخی موارد مؤید حکم شرع است، یعنی حکم استقلالی عقل نیز عین حکم شرع است، و در برخی موارد دیگر لااقل ساکت است یعنی حکم استقلالی ندارد و تابع شرع است.

علم اصول در بخش «اصول استنباطیه» دستور صحیح استنباط احکام واقعی را به ما میآموزد، و در بخش «اصول عملیه» دستور صحیح اجرا و استفاده از ضوابط و قواعدی که برای چنین شرایطی در نظر گرفته شده به ما میآموزد.