آداب مخصوص در معاشرتها و لباس پوشیدنها و احیاناً آرایش سر و صورت و سکونت در خانقاهها و غیره، به آنها به عنوان یک فرقه مخصوص مذهبی و اجتماعی رنگ مخصوص داده و میدهد.

و البته همواره- خصوصاً در میان شیعه- عرفایی بوده و هستند که هیچ امتیاز ظاهری با دیگران ندارند و در عین حال عمیقاً اهل سیر و سلوک عرفانی میباشند، و در حقیقت عرفای حقیقی این طبقهاند نه گروههایی که صدها آداب از خود اختراع کرده و بدعتها ایجاد کردهاند.

ما در این درسها که درباره کلیات علوم اسلامی بحث میکنیم، به جنبه اجتماعی و فرقهای و در حقیقت به جنبه «تصوفِ» عرفان کاری نداریم، فقط از جنبه فرهنگی وارد بحث میشویم؛ یعنی به عرفان به عنوان یک علم و یک شاخه از شاخههای فرهنگ اسلامی نظر داریم، نه به عنوان یک روش و طریقه که فرقهای اجتماعی پیرو آن هستند.

اگر بخواهیم از جنبه اجتماعی وارد بحث شویم ناچار باید این فرقه را از نظر علل و منشأ و از نظر نقش مثبت یا منفی، مفید یا مضری که در جامعه اسلامی داشته است، فعل و انفعالهایی که میان این فرقه و سایر فرق اسلامی رخ داده است، رنگی که به معارف اسلامی داده است، تأثیریکه در نشر اسلام در جهان داشته است، مورد بحث قرار دهیم. ما فعلًا به این مطالب کاری نداریم. بحث ما فقط درباره عرفان به عنوان یک علم و یک بخش فرهنگی است.

عرفان به عنوان یک دستگاه علمی و فرهنگی دارای دو بخش است: بخش عملی و بخش نظری.

بخش عملی عبارت است از آن قسمت که روابط و وظایف انسان را با خودش و با جهان و با خدا بیان میکند و توضیح میدهد. عرفان در این بخش مانند اخلاق است، یعنی یک «علم» عملی است با تفاوتی که بعداً بیان میشود. این بخش از عرفان علم «سیر و سلوک» نامیده میشود. در این بخش از عرفان توضیح داده میشود که سالک برای اینکه به قلّه منیع انسانیت یعنی توحید برسد از کجا باید آغاز کند و چه منازل و مراحلی را باید به ترتیب طی کند و در منازل بین راه چه احوالی برای او رخ میدهد و چه وارداتی بر او وارد میشود. و البته همه این منازل و مراحل باید با اشراف و مراقبت یک انسان کامل و پخته که قبلًا این راه را طی کرده واز رسم و راه منزلها آگاه است صورت گیرد، و اگر همت انسان کاملی بدرقه راه نباشد خطر گمراهی است.