هر چیز را یک جور میبیند. گاهی دو نفر یک چیز را در دو حالت مختلف و یا از دو زاویه مختلف مینگرند و هر کدام او را به گونهای مینگرند.

یک چیز در چشم یکی زشت است و در چشم دیگری زیبا، در چشم یکی کوچک است و در چشم دیگری بزرگ، در چشم یکی، یکی است و در چشم دیگری دو تا. یک هوا در لامسه یکی گرم است و در لامسه دیگری سرد. یک طعم برای یکی شیرین است و برای دیگری تلخ. سوفسطائیان و همچنین شکاکان منکر ارزش واقع نمایی علم شدند.

عقاید سوفسطائیان و شکاکان بار دیگر در عصر جدید زنده شد. اکثر فلاسفه اروپا تمایل به شکاکیت دارند. برخی از فلاسفه مانند سوفسطائیان واقع را از اصل انکار کردهاند.

فیلسوف معروفی هست به نام «برکلی» [1] که ضمناً اسقف نیز میباشد. این فیلسوف به کلی منکر واقعیت خارجی است. ادلّهای که بر مدعای خویش اقامه کرده است آنچنان مغالطه آمیز است که برخی مدعی شدهاند هنوز احدی پیدا نشده که بتواند دلیلهای او را رد کند با این که همه میدانند مغالطه است.

کسانی که خواستهاند پاسخ سوفسطائیان قدیم از قبیل پروتاگوراس و یا سوفسطائیان و ایده آلیستهای جدید از قبیل برکلی را بدهند از راهی واردنشدهاند که بتوانند رفع شبهه نمایند.

از نظر فلاسفه اسلامی راه حلّ اساسی این شبهه آن است که ما به حقیقت وجود ذهنی پی ببریم. تنها در این صورت است که معما حل میگردد.

حکمای اسلامی در مورد وجود ذهنی، اول به تعریف میپردازند و مدعی میگردند که علم و ادراک عبارت است از نوعی وجود برای ادراک شده در ادراک کننده، آنگاه به ذکر پارهای براهین میپردازند برای اثبات این مدعا، و سپس ایرادها و اشکالهای وجود ذهنی را نقل و رد میکنند.

این بحث به این صورت در اوایل دوره اسلامی وجود نداشته است، و به طریق اولی در دوره یونانی وجود نداشته است. بنا بر آنچه ما تحقیق کردهایم ظاهراً اولین بار وسیله خواجه نصیر الدین طوسی بحثی به این نام وارد کتب فلسفه و کلام شد و سپس جای شایسته خویش را در کتب فلسفه و کلام باز یافت به طوری که در کتب متأخرین مانند