اشکالی درباره وجود حرکت قطعیه در خارج

مطلب ششم (السادس) باز در واقع نوعی احکام است ولی از راهی نادرست، که مرحوم آخوند هم آن را رد میکنند. مطلب ششم این است که [ممکن است کسی بگوید] (لقائل أن یقول) که حرکت قطعی در خارج وجود ندارد. البته تعبیر «لقائل أن یقول» را من میگویم و کاش مرحوم آخوند هم به همین تعبیر گفته بود تا مطلب واضحتر میشد. «الخامس» این بود که «لقائل أن یقول» که حرکت توسطی وجود ندارد. السادس در واقع این است که «لقائل أن یقول» که حرکت قطعی در خارج وجود ندارد.

میگوید حرکت قطعی که شما فرض کردید، بسیط است یا مرکب؟ بسیط که نیست، چون اگر بسیط باشد میشود همان حرکت توسطی. حال که مرکب است، یا مرکب از غیرمنقسمهای بالفعل است و یا قابل قسمت است. اگر مرکب از امور غیرمنقسم بالفعل باشد لازم میآید هر حرکتی را مرکب از اجزای لایتجزی بدانیم که همان حصولات آنیه است که محال است.

اگر بگویید حرکت قطعی، مرکب از امور غیرمنقسم بالفعل نیست بلکه قابل قسمت است، سؤال میکنیم که آیا همه این حرکت دفعتاً وجود پیدا میکند یا دفعتاً وجود پیدا نمیکند؟ اگر دفعتاً وجود پیدا میکند، پس حرکت، قار الذات است نه غیر قار الذات، که باطل است. پس باید بگویید لادفعتاً وجود پیدا میکند. حال که لادفعتاً وجود پیدا میکند،

شیء که از اینجا تا آنجا حرکت میکند شخص واحد است. حرکت فلک به قول قدما، که از ازل تا ابد جریان دارد، شخص واحد است. حرکات نیست، مجموع امور نیست، واقعاً شیء واحد است، اما شیء واحدی که قابل انقسام به اجزاء است.

این مانند نظریهای است که احتمالش در بحث جواهر و اعراض اسفار مطرح شده است و در عصر جدید هم ابراز شده است که تمام عالم، جسم واحد است و اختلاف اجسام در واقع اختلاف مراتب است، مثل آب دریا که در یک جا متراکمتر است و در یک جا تراکمش کمتر است. طبق این نظریه جسم من، مرتبهای از یک جسم واحد است و این قالیچه مرتبه دیگری از آن است. پس در عین کثرتی که میان اجسام وجود دارد یک وحدت واقعی بر همه آنها حاکم است. البته در باب اجسام این حرف هنوز حرفی نیست که قابل دفاع باشد.

سؤال: طبق بیان آقای طباطبایی آیا اجزای حرکت اجزاء برای کل میشوند؟.

استاد: هم اجزاء میشوند برای کل و هم جزئی میشوند برای کلی که آن کلی، حرکت قطعی است.

همین قدر که ما اعتبار جزء کنیم، جزئی حرکت قطعی است. اما اگر بخواهیم اعتبار حرکت توسطی کنیم، اجزاء وجود ندارد، یک شیء واحد شخصی من جمیع الجهات است که نه اول در آن اعتبار میشود و نه آخر.