این ظرف صدق میکند بر جزء این آب هم صدق میکند. همینطور، هر جزئی از یک حرکت زمانی را که در نظر بگیریم هم «جزء» آن حرکت قطعی است و هم «جزئی» آن. اگر حرکت از این دیوار تا آن دیوار یک دقیقه طول میکشد، نیمی از این حرکت در نیم دقیقه، هم جزء این حرکت قطعیه است و هم جزئی آن.

پس خلاصه اینکه اگر این حصولات را حصولات آنیه بگیریم و بگوییم حرکت توسطی کلی این «حصولات آنیه» است، این ایراد وارد است که حصولات آنیه محال است که بالفعل وجود داشته باشد، و اگر بخواهد بهطور فرضی موجود باشد حرکت توسطی امری غیر واقعی و فرضی میشود. اما اگر حصولات را «حصولات زمانیه» بگیریم، این حصولات واقعاً در خارج وجود دارد ولی اینها مصداق حرکت توسطی نیستند بلکه مصداق حرکت قطعی هستند. پس این ایرادی که مرحوم آخوند میگیرد کاملًا درست است گرچه ایشان در صدد جواب برمیآید.

بیان قابل مناقشه مرحوم آخوند در توجیه حرکت توسطیه

مرحوم آخوند در مقام جواب این ایراد که کلی وجود ندارد برآمده میگوید: بله، حرکت توسطی از یک جنبه ابهام دارد و کلی است ولی از یک جنبه دیگر متشخص است. در آینده خواهیم گفت که تشخص حرکت به چند چیز از جمله موضوع، مسافت و زمان آن است. البته مرحوم آخوند فاعل را هم در اینجا ذکر کرده است ولی حاجی اشکال درستی میگیرد که فاعل از مشخِّصات حرکت نیست.

بعد مرحوم آخوند اضافه میکند:«و إن کان فیه ضربٌ من الاشتراک». این هم حرف عجیبی از مرحوم آخوند است. مگر معنی دارد که یک شیء از یک جنبه شخصی باشد و از جنبه دیگر در آن «ضربی از اشتراک و کلیت» باشد، یعنی نوعی اشتراک و کلیت داشته باشد؟! ضمن اینکه- چنانکه گفتیم- مرحوم آخوند، هم حصولات آنیه را میخواهد مصداق حرکت توسطی بگیرد و هم حصولات زمانیه را. چنین چیزی محال است.

نتیجه

پس اصل ایراد، ایراد درستی است یعنی حرکت توسطی به این معنایی که تا حالا بحث کردهایم یعنی یک امر بسیط دفعی الحدوث و مستمرالبقاء در عالم اعیان وجود ندارد و فقط انتزاع ذهن است. آنچه وجود دارد حرکت قطعیه است، درست عکس آنچه از ظاهر کلام