عین اینکه تعلق به ماده دارد در ماده نیست. اینجا همین مقدار فقط اشاره میکنند ولی مرحوم آخوند در مباحث جواهر و اعراض اسفار فصلی باز کردهاند و در آنجا این مسئله مطرح است- و این مسئله در مباحث نفس هم آمده است- که نحوه تعلق نفس به ماده خودش که همان بدن است چگونه است. صورت که به ماده تعلق دارد «فی الماده» است، ولی نفس که به ماده تعلق دارد فقط «مع الماده» است؛ به بیان دیگر در مورد رابطه نفس و ماده آن یعنی بدن رابطه «فیئیت» صدق نمیکند بلکه «معیت» صدق میکند.

دو جهت احتیاج به ماده

مرحوم آخوند سپس امر دیگری را بیان میکند و آن امر- که در ضمن آن، بحث عرض را اصلًا مطرح نکرده است- این است که احتیاج به ماده، ممکن است از دو جهت باشد: یک جهت احتیاج این است که ماده «مرجح» وجود اموری است که نیاز به ماده دارند، یعنی همانکه ما از آن تعبیر به «شرط وجود» میکنیم. علت تامه، تام الفاعلیه است ولی امر نیازمند به ماده، احتیاج دارد به شرطی که آن شرط، «مرجح وجود» آن باشد. وقتی این شرط، مرجح وجود شیء شد، وجودش از ناحیه واجب الوجود افاضه میشود. بنابراین اموری که احتیاج به ماده دارند، چه عرض، چه صورت و چه نفس، جهت نیازشان به ماده این است که احتیاج به یک «مرجح وجود» دارند.

علاوه بر این نیاز، صورت (و همچنین عرض) از یک جنبه دیگر به ماده نیاز دارند.

این جنبه دیگر همان بحثی است که در اوایل طبیعیات منظومه هم تحت عنوان «تلازم ماده و صورت» آمده است. در آنجا بیان میکنند که ماده و صورت هر کدام از چه جهتی به یکدیگر نیاز دارند. میگویند صورت، مقوم است و بنابراین احتیاج ماده به صورت در «تقوم» است، اما احتیاج صورت به ماده در «تشخص» است.

مقصود از «تشخص» در اینجا آن تشخص مصطلح نیست، بلکه مراد «عوارض مشخِّصه» است. عوارضی که برای صورت پیدا میشود تابع خصوصیات ماده است.

اینجا همین قدر میگوید که پس همه این امور، نیازمند ماده هستند از جنبه مرجح وجود بودن ولی صورت یک نیاز دیگری هم دارد و آن این است که از جهت تشخص هم نیازمند به ماده است. بعد ایشان میفرماید که نفس فقط از جنبه اول نیاز به ماده دارد و اضافه میکند که نحوه احتیاج و تعلق نفس به بدن و رابطه میان نفس و بدن از جمله مسائلی است که در مباحث نفس خواهد آمد.

در آخر «تنبیه» اشاره میکنند به مطلبی که چندان نیاز به توضیح نداشت و آن این