میشود این بیاض قابلی دارد و فاعلی. قابلش همین جسمی است که صفت بیاض را دارد و این صفت بیاض در ظرف خارج عارض بر جسم شده است. جسم، در خارج بیاض را قبول کرده است و این بیاض محمول بالضمیمه برای خود جسم است. در باب حرکت هم مطلب از همین قبیل است. حرکت برای متحرک یک محمول بالضمیمه و یک عارض خارجی است و قابلش هم شیئی مغایر با خود حرکت است.

دو نوع رابطه میان حرکت و قابل آن

این مطلب را که مرحوم آخوند ذکر میکند فوراً یک استدراک میکند که استدراک بسیار لازمی است. آن استدراک این است که این مطلب اخیر کلیت ندارد، یعنی این امر که حتماً حرکت، خودش وجودی غیر از وجود قابل حرکت دارد و حرکت در ظرف خارج بر متحرک عارض میشود در همه جا صادق نیست.

مدعای اصلی ما در اینجا این است که فاعل حرکت غیر از قابل حرکت است.

حرکت نیاز به فاعل دارد و فاعل حرکت نمیتواند عین قابل حرکت باشد. ما از این جهت نمیخواهیم استدراکی کرده باشیم. ولی ضمن اینکه این مطلب را بیان میکردیم که فاعل حرکت غیر از قابل حرکت است مطلب را به این شکل تقریر کردیم که وجود خود حرکت با قابل حرکت دو وجود منحاز است، یعنی حرکت در ظرف خارج، عارض بر موضوع خودش که جسم باشد شده است. مرحوم آخوند در مورد این جهت است که استدراک میکند.

میگوید یک نکته دقیقی در اینجا هست که ما درباره آن نکته دقیق بعد بحث خواهیم کرد ولی اجمالًا در ذهنتان باشد که همیشه نسبت حرکت و موضوع حرکت نسبت قابل و مقبول- به آن شکل که عرض کردیم- نیست. همیشه نسبت متحرک به حرکت، نسبت دو امر نیست که حرکت، چیزی و متحرک چیز دیگری باشد. خواهیم گفت که ما در طبیعت و در عالم هستی چیزی داریم که متحرک بالذات است و آن جوهر است. قدما چون قائل به حرکت در جوهر نبودند قائل به متحرک بالذات نبودند ولی ما بعد ثابت خواهیم کرد که جوهر، متحرک بالذات است و اصل همه حرکات، همان حرکت متحرک بالذات است.

بنا بر حرکت جوهریه نسبت موضوع حرکت (یعنی قابل حرکت) و خود حرکت، نسبت عارض و معروض نیست، نسبت محمول بالضمیمه و موضوع خودش نیست.

در حرکت جوهر، ما متحرک و حرکت داریم ولی متحرک و حرکت خارجاً یک چیز است. وقتی