کردم؛ آن چیزی که نعمت خودم را به آن وسیله به پایان رساندم امروز به پایان رساندم. امروز من دین اسلام را برای شما به عنوان یک دین میپسندم؛ یا آن اسلامی که ما در نظر داشتیم، اسلام کامل و تمام، این است که امروز ما به شما عنایت [کردیم.]

توضیح مختصری راجع به این آیه عرض بکنم. اینجا دو تعبیر داریم: یکی اینکه اکمَلْتُ لَکمْ دینَکمْ، دیگر اینکه اتْمَمْتُ عَلَیکمْ نِعْمَتیفرق اتمام و اکمال

فرق است میان اتمام و اکمال. پس دین را، هم اکمال کردم و هم اتمام کردم. اتمام در جایی گفته میشود که یک ساختهای ناقص است به معنی اینکه بعضی از اجزائش هنوز ناتمام است. مثلًا اگر یک ساختمان را بسازند، قبل از آنکه همه کارها تمام بشود که بتوان از آن استفاده کرد، مثل اینکه سقفش مانده باشد یا درهایش را هنوز کار نگذاشته باشند، به آن «ناتمام» میگویند. اما مسئله اکمال چیز دیگری است:

یک شیء ممکن است پیکرهاش درست و تمام باشد اما از باب اینکه روح ندارد و آن واقعیتش و آثاری که منتظَر است بر آن مترتب بشود مترتب نمیشود میگویند کامل نیست. مثلًا اگر بگویند کمال علم به عمل است معنایش این نیست که تا عمل نیامده است علم یک جزئش ناقص است؛ خیر، علم علم است، علم با علم تمام میشود ولی علم با عمل کامل میشود، یعنی آن آثاری که از علم باید گرفت با عمل گرفته میشود. انَّ کمالَ الْعِلْمِ بِالْعَمَلِ وَ کمالَ الْعَمَلِ بِالنِّیةِ وَ کمالَ النِّیةِ بِالْاخْلاص کمال علم به عمل است، کمال عمل به نیت است و کمال نیت به اخلاص است. نیت جزء عمل نیست ولی