نقل و انتقال تمدن و فرهنگ بشری

مسئله دیگر این است: تمدن و فرهنگ بشری در یک جا ثابت نیست، نقل و انتقال دارد. تاریخ نشان میدهد که در طول این چند هزارسالی که بشر موفق به تشکیل تمدن و ایجاد فرهنگ شده است، در هر دوره صد ساله، دویست ساله، پانصد ساله، هزارساله یک نقطه زمین یعنی یک گروه از بشر، یک نژاد از بشر، یک ملت از بشر مشعلدار تمدن و فرهنگ بشری بوده، بعد- مثل خورشید که در یک جا مدتی هست بعد غروب میکند، آن جایی که روز بوده شب میشود و جای دیگر روز میشود- کمکم این تمدن و فرهنگ از آنجا غروب کرده و در جای دیگری طلوع کرده است.

آنجا هم دویست سال، پانصد سال، هزارسال بوده باز غروب کرده و در جای دیگر طلوع کرده است، و همینطور. معنایش این است که اقوام بشری از نظر تمدن و فرهنگ، اعتلا و انحطاط دارند. هر قومی یک دورهای دوره اعتلای تمدن و فرهنگ اوست، بعد نوبت انحطاط و تنزل تمدن و فرهنگ او میرسد.

تاریخ نشان میدهد یک وقتی چین مرکز تمدن و فرهنگ عالم بوده است، زمانی مصر، یک وقتی ایران، زمانی بابِل و یک وقتی جای دیگر. در دورههای نزدیک ما یک وقتی بغداد که مرکز تمدن اسلامی بوده چنین بوده است و زمانی اندلس. در دوره اسلامی مدتی مصر [مرکز تمدن و فرهنگ دنیای اسلام] بوده است.

ایران خودمان مدتی در دوره اسلامی مرکز بوده است. حالا اروپا و آمریکا مرکز تمدن و فرهنگ دنیا هستند.

ولی شما وارد زندگی حیوانات اجتماعی نظیر مورچه یا زنبور عسل بشوید، هرگز این حرفها وجود ندارد. نمیگویند تمدن زنبوری یک وقتی در ایران بوده، زمانی در چین بوده، یک وقتی در مصر بوده، زمانی در هند بوده، یک وقتی در اروپا بوده، زمانی در آمریکا بوده و حالا در فلان نقطه