دو قسم آزادی

آزادی اولًا بر دو قسم است و تا هر دو قسمش در جامعه بشری تحقق پیدا نکند آزادی به معنی واقعی در جامعه بشر هرگز وجود پیدا نمیکند. هر دو قسمش هم وابسته به هم و توأم با یکدیگر است. دو قسم آزادی عبارت است از آزادی معنوی و آزادی اجتماعی. برتراند راسل در کتاب امیدهای نو مطلب معروفی دارد، میگوید انسان همیشه با سه چیز در جنگ بوده است یا سه چیز با انسان در جنگ بوده است:

یکی طبیعت بیروح و بیجان، سرما و گرما و سیل و زلزله و مرگ و بیماری و مانند اینها. دیگر، افراد بشر. همیشه بشر از ناحیه افراد دیگر و همنوعان خودش دچار مزاحمتها بوده است و مزاحمتهایی که بشر از ناحیه همنوعان خودش میبیند کمتر از مزاحمتهایی که از خلقت و طبیعت بیجان میبیند نیست بلکه بیشتر است. نوع سوم مبارزهای است که انسان همیشه با نفس خودش دارد. البته او به مفهوم دیگری میگوید که اساس روانشناسی دارد و منظورش حرفهای دیگری است ولی اصل مطلبش درست است؛ مبارزه دیگری هم انسان با روح و نفس خودش دارد.

آزادیی که من عرض کردم مربوط به این دو قسمت است. آزادی معنوی یعنی اینکه انسان در درون خودش موجود آزادی باشد. انسان مانند یک گیاه قوه تغذی، قوه رشد و نمو و قوه تناسل دارد. مانند حیوان حس میکند، میبیند، میبوید و لمس میکند. ولی انسان یک فکر و یک اراده متعالی دارد. گاهی آزادی فکر انسان از ناحیه درون خودش سلب میشود، یعنی انسان در اثر اینکه معتقد به یک سلسله خرافات میشود، در اثر اینکه گرفتار تعصب و تحجر میشود، این فرشتهای که خدای متعال در باطن او به نام قوه عقل قرار داده است، مثل ملائکهای که در چاهی محبوس باشند در تن انسان محبوس باقی میماند. این موضوع احتیاجی