مسلک صلح کل و این که دین یک امر وجدانی فردی است

اسلام به عنوان یک دین- و بلکه هر دینی، اختصاص به اسلام ندارد، به طور کلی یک دین- نباید کاری به روابط افراد با یکدیگر داشته باشد، خواه آن افراد پیرو آن دین باشند یا نباشند، چرا؟ برای اینکه به قول اینها دین امری است مربوط به وجدان افراد، امری است وجدانی، این امر وجدانی در روابط افراد نباید اثری داشته باشد.

آقای زید وجدانش این طور است که در ضمیر و دلش میخواهد آدم متدینی باشد، او میتواند به حکم وجدان خود عمل کرده و متدین بوده باشد، به قول آنها هفتهای یک بار و هر وقت احساس میکند نیاز به عبادت دارد به کلیسا برود و عبادت و راز و نیاز کند، ولی در بیرون از کلیسا او با سایر مردم علیالسویه است، زیرا دین امری وجدانی است. فردی دینی دارد و فرد دیگری میخواهد دینی دیگر داشته باشد یا اصلًا دین نداشته باشد. پس لازمه دین داشتن این نیست که اثری روی روابط فردی و اجتماعی بگذارد.

حتی در مسئله زوجیت میگویند شوهر میتواند دینی داشته باشد و زن دین دیگری داشته باشد یا اصلًا دین نداشته باشد، و یا زن دین داشته باشد و مرد دینی نداشته باشد. این را مکتب «صلح کل» مینامند، یعنی با همه باید در حال صلح بود.

تا حد زیادی مسیحیها این فکر را تبلیغ میکنند ولی بدون اینکه عملًا پایبند به آن باشند، یعنی برای دیگران تبلیغ میکنند نه برای خود و این هم یک حسابی است.

آنهایی که در تبلیغات خود خیلی زیرک هستند، مانند مسیحیها که خیلی ورزیده شدهاند، تبلیغ مستقیم خیلی کم میکنند یا اصلًا نمیکنند بلکه تبلیغات غیرمستقیم میکنند و اولین اثر این نوع تبلیغ این است که اتباع و پیروان ادیان دیگر را در دین خودشان سست میکنند و عقیدهشان را متزلزل مینمایند.