ریشه رویگردانی از دین در اعصار اخیر

مسئله مهمتر در اینجا این است: ما باید یک سیری و یک مطالعه اجمالی بکنیم راجع به اینکه این سرخوردگی که بشر نسبت به دین بهطور کلی در اعصار اخیر پیدا کرد ناشی از چیست؟ بدون شک یک نوع رویگردانی در بشرِ سه چهار قرن پیش تا امروز نسبت به دین بهطور کلی وجود داشته و خود دنیای اسلام هم کم و بیش دچار چنین بحرانی هست. ریشه قضیه چیست؟ گاهی بعضی سؤال میکنند که شما میگویید دین بهطور کلی فطری بشر است، اگر فطری بشر است پس چرا گروه زیادی از مردم از دین صرف نظر کردهاند؟ از امر فطری که نمیشود صرف نظر کرد.

ایندو را با همدیگر جواب عرض میکنم.

بشر دارای غرایز مختلف است، دارای نیازها و احتیاجات مختلف است و تمام این احتیاجها و نیازها از طبیعت و فطرتش سرچشمه میگیرد. اگر شما همه این نیازهای فردی و اجتماعی بشر را هماهنگ با یکدیگر اشباع کنید، بشر دنبال تمام امور فطری خودش میرود. ولی گاهی میان غریزههای مختلف، میان نیازهای مختلف جنگ انداخته میشود. فرض کنید یکی از نیازهای طبیعی بشر نیاز جنسی است. یکی هم نیاز روحی و باطنی است. شما اگر این دو نیاز را در حد خود اشباع و ارضا کنید اشکالی پیش نمیآید. ولی یک وقت میآیید میان ایندو جنگ میاندازید؛ توهمی میکنید، میگویید یا من باید از غریزه دینی و از دینم صرف نظر کنم، غریزه جنسی را اشباع کنم، زن بگیرم، متأهل بشوم؛ و یا اینکه برعکس، دنبال غریزه دینی بروم، خودم را آلوده به ارضای این غریزه نکنم. اینجا ناچار یکی از دو غریزه از میان میرود؛ یا شما دنبال آن میروید این را مریض میکنید، یا دنبال این میروید آن را مریض میکنید. همینطور اگر میان غریزه علم و یک غریزه دیگر جنگ بیندازید.