گوش شنیده میشود کلمه «منافق» یا صیغههای دیگری از همین ماده است: منافقون، منافقات یا خود کلمه نفاق: فَاعْقَبَهُمْ نِفاقاً فی قُلوبِهِمْ [1]، یا کلمه «نافَقوا» که باز به همین معناست، و بعضی از صیغههای دیگر؛ و به هر حال یکی از مطالب و مسائلی که در قرآن کریم مطرح است بحث درباره منافقین است. در قرآن در مقابل مؤمنین و موافقین دو دسته مخالف وجود دارد نه یک دسته. شاید این از مختصات قرآن باشد و در هیچ کتاب آسمانی در مقابل طبقه مؤمنین و موافقین دو دسته مختلف را نام نمیبرد بلکه مجموعاً دو دستهاند: مردم یا مؤمنند و یا کافر، نقطه مقابل مؤمن. اما قرآن مجید نقطه مقابل مؤمنین را دو دسته یاد میکند: دستهای که گاهی آنها را کافران و یا مشرکان مینامد، و دسته دیگری که آنها را منافقان مینامد و برای اینها حساب جداگانهای باز کرده است. مثلًا میفرماید: یا ایهَا النَّبِی اتَّقِ اللَّهَ وَ لاتُطِعِ الْکافِرینَ وَ الْمُنافِقینَ [2] ای پیامبر! تقوای الهی را پیشه کن، پروای خدا را داشته باش؛ پیروی نکن، اطاعت نکن، نپذیر پیشنهادهای کافران و نه پیشنهادهای منافقان را. یا در جای دیگر میفرماید:

لِیعَذِّبَ اللَّهُ الْمُنافِقینَ وَ الْمُنافِقاتِ وَ الْمُشْرِکینَ وَ الْمُشْرِکاتِ [3]. به هر حال حساب آنها را از حساب کافران و یا مشرکان (کافر و مشرک به دو اعتبار گفته میشود) جدا میکند. و گاهی قرآن در بعضی از تعبیرات خود به اینها با خشم بیشتری نگاه میکند و اینها را مستحق عذاب بیشتری از کافران میشمارد چون در یک جا میفرماید: انَّ الْمُنافِقینَ فِی الدَّرْک الْأَسْفَلِ مِنَ النّار [4] منافقان در پایینترین و سختترین طبقات

[1]. توبه/ 77.

[2]. احزاب/ 1.

[3]. احزاب/ 73.

[4]. نساء/ 145.