بررسی اجمالی نهضت‌های اسلامی در صدسالۀ اخیر، ص:ص: 71

هدف نهضت

این نهضت چه هدفی را تعقیب میکند و چه میخواهد؟ آیا دموکراسی میخواهد؟

آیا میخواهد دست استعمار را از این کشور کوتاه کند؟ آیا برای دفاع از آنچه امروز حقوق بشر نامیده میشود بپاخاسته است؟ تبعیضها، نابرابریها را میخواهد معدوم کند؟ ریشه ظلم را میخواهد بکند؟ ماتریالیسم را میخواهد نابود سازد؟ آیا ...

پاسخ این پرسشها را از آنچه در باره ماهیت نهضت و ریشههای آن بیان کردیم و هم از بیانیهها و اعلامیههای رهبران نهضت میتوان به دست آورد. آنچه اینجا به اجمال در پاسخ به این پرسشها میتوان گفت این است که: آری و نه.

آری، یعنی همه آن هدفها جزء اهداف نهضت است. و نه، یعنی محدود به هیچ یک از آنها نیست. یک نهضت اسلامی نمیتواند از نظر هدف محدود باشد، زیرا اسلام در ذات خود یک «کلّ تجزیه ناپذیر» است و با به دست آوردن هیچ یک از آن هدفها پایان نمیپذیرد.

البته این به معنی این نیست که نهضت از نظر تاکتیک، برخی هدفها را بر برخی دیگر مقدم نمیدارد و مراحل وصول به هدف را در نظر نمیگیرد. مگر خود اسلام از نظر تاکتیک تدریجاًپیاده نشد؟ امروز