بررسی اجمالی نهضت‌های اسلامی در صدسالۀ اخیر، ص:19

سنی یک نهاد مستقل ملی نیست و در مقابل قدرتهای استبدادی و استعماری قدرتی به شمار نمیرود.روحانیت سنی وابسته به حکومتهایی است که خود قرنها آن را به عنوان «اولیالامر» به جامعه معرفی کرده است. لهذا در جامعه تسنن به سراغ علما نمیرفت، مستقیماً به سراغ خود مردم میرفت. از نظر او علمای دینی سنی از جهت اینکه بشود به عنوان پایگاه ضد استبداد و ضد استعمار از آنها بهره جست، امتیاز خاصی ندارند، مانند سایر طبقاتند.

ولی روحانیت شیعه چنین نیست. روحانیت شیعه یک نهاد مستقل است، یک قدرت ملی است، همواره در کنار مردم و در برابر حکمرانان بوده است. از این رو سید جمال در جامعه شیعه، اول به سراغ طبقه علما رفت و به آگاهسازی آنها پرداخت، این طبقه را بهترین پایگاه برای مبارزه با استبداد و استعمار تشخیص داد.

از مضمون و محتوای نامههایی که سید به علمای شیعه، خصوصاً نامهاش به زعیم بزرگ مرحوم حاج میرزا حسن شیرازی (اعلی اللَّه مقامه) و نامه دیگرش که صورت بخشنامه دارد به سران علمای معروف و برجسته شیعه در عتبات و در تهران و مشهد و اصفهان و تبریز و شیراز و غیره نوشته است، این مدعا کاملًا پیداست. سید جمال تشخیص داده بود که در روحانیت شیعه اگر احیاناً افرادی رابطه نزدیک با مستبدان زمان خود داشتهاند، وابستگی خود را با روحانیت و مردم و دین حفظ کردهاند و از آن اصل که در فقه مطرح است یعنی «استفاده از پایگاه دشمن به سود مردم» پیروی کردهاند، و اگر احیاناً افرادی هم بودهاند- که البته بودهاند- که واقعاً وابسته بودهاند، جنبه استثنایی داشتهاند و لهذا مردم شیعه پیوند محکم