بررسی اجمالی نهضت‌های اسلامی در صدسالۀ اخیر، ص:17

سید جمال

بدون تردید سلسلهجنبان نهضتهای اصلاحی صدساله اخیر، سیدجمالالدین اسدآبادی معروف به افغانی است. او بود که بیدارسازی را در کشورهای اسلامی آغاز کرد، دردهای اجتماعی مسلمین را با واقعبینی خاصی بازگو نمود، راه اصلاح و چارهجویی را نشان داد.

با اینکه درباره سید جمال فراوان گفته و نوشته میشود، ولی راجع به تز اصلاحی او کمتر سخن میرود و یا من کمتر دیده و شنیدهام. به هرحال خوب است بدانیم که سید جمال درد جامعه اسلامی را چه تشخیص میداده و راه چاره را چه میدانسته است و چه راههایی برای وصول به هدفهای اصلاحی خویش انتخاب میکرده است؟

نهضت سید جمال، هم فکری بود و هم اجتماعی. او میخواست رستاخیزی، هم در اندیشه مسلمانان به وجود آورد و هم در نظامات زندگی آنها. او در یک شهر و یک کشور و حتی در یک قاره توقف نکرد، هرچند وقت در یک کشور بسر میبرد. آسیا و اروپا و آفریقا را زیر پا گذاشت. در هر کشور با گروههای مختلف در تماس بود، همچنان که نوشتهاند در برخی کشورهای اسلامی عملًا وارد ارتش شد برای اینکه تا