4. ماهیت اسلامی به معنی واقعی، یعنی چند بعدی و همهجانبه

عده دیگری از کسانی که میگویند انقلاب ایران انقلاب اسلامی است مطلب را این طور تفسیر میکنند [1]: این مقدار میدانیم که انقلاب ایران به اعتراف بسیاری یک انقلاب مخصوص به خود است یعنی در این خصوصیات نظیری برایش نمیتوان فرض کرد. مثلا آن کسانی که میگویند سه عاملِ دوش به دوش یکدیگر مؤثر بوده است، میگویند در دنیا ما انقلابی نداریم که این سه عامل در آن دوش به دوش یکدیگر حرکت کرده باشند. ما نهضتهای سیاسی داریم ولی طبقاتی نبوده، طبقاتی داریم سیاسی نبوده یا اگر هر دوی اینها بوده مذهبی و معنوی نبوده. به هر حال در این که این انقلاب برخی خصلتهای مخصوص به خود دارد شکی و بحثی نیست.ما این گونه فکر میکنیم که اگر توجهی به ماهیت تعلیمات اسلامی داشته باشیم میفهمیم که این انقلاب، اسلامی است نه به این معنا که مقصود از اسلام فقط همان معنویتش است. اسلام چنین دینی نیست. اینهایی که این حرفها را میگویند برداشتشان از مذهب فقط یک قسمت از مذهب و آن معنویات مذهب است [به تعبیر] آنهایی که خیلی با احترام حرف میزنند. معنویت مذهب یعنی نیایش، آزاد بودن در رابطه با خدا برقرار کردن، این که مساجد و معابد آزاد باشد، عبادت آزاد باشد. وقتی که میگویند «اسلامی» یعنی معنوی، معنوی هم [یعنی این امور،] یا بعضی میگویند یعنی قشریات مذهب، مناسک مذهب، آداب مذاهب که مردم به آن

[1]. لااقل خود من این طور تفسیر میکنم.