میتوانند به او زن بدهند، اگر زن است در شرایطی میتوانند با او ازدواج کنند و همچنین سایر احکام حقوقی که افراد مسلمان نسبت به یکدیگر دارند. اما آیا اسلام فقط آمده است که یک اجتماع اسلامی که از مقررات اسلامی تمکین کند ایجاد کند؟

نه، این یک مرحله است. اسلام آمده است ایمان، عشق، شور و محبت در دلها ایجاد کند. ایمان را که نمیشود به زور به کسی تحمیل کرد. آیه «لا اکراهَ فِی الدّینِ قَدْ تَبَینَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَی» شاید غیر از آن جهتی که در هفته پیش عرض کردم ناظر به این جهت است که تو از مردم ایمان میخواهی، مگر با اجبار هم میشود کسی را مؤمن کرد؟! این است که قرآن میفرماید مردم را با حکمت دعوت کن: ادْعُ الی سَبیلِ رَبِّک بِالْحِکمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ [1] مردم را با دلیل و منطق دعوت کن تا روح و قلب آنها را خاضع و عشق و محبت در دل آنها ایجاد کنی. در آیه دیگر میفرماید: فَذَکرْ انَّما انْتَ مُذَکرٌ. لَسْتَ عَلَیهِمْ بِمُصَیطِرٍ [2]اموری که اجبار بردار است ولی کمال مطلوب با اجبار حاصل نمیشود

یک سلسله مسائل دیگر است که در آنها میشود مردم را اجبار کرد ولی آن کمالی که در آن کار میخواهند، به اجبار پیدا نمیشود. مثلا در اخلاقیات، مردم موظفند راستگو باشند، امین باشند، به یکدیگر خیانت نکنند، عادل باشند. میشود مردم را مجبور کرد که دروغ نگویند، امین باشند؛ اگر خیانت کردند، دزدی کردند دستشان هم بریده شود. ولی این از نظر مقررات اجتماعی است. در این گونه مسائل یک جنبه دیگری هم وجود دارد که جنبه اخلاقی مطلب است و آن این است که اخلاق از انسان میخواهد که راستگو باشد، امین باشد. آنچه که اخلاق میخواهد این نیست که انسان راست بگوید بلکه این است که انسان راستگو باشد، یعنی

[1]. نحل/ 125.

[2]. غاشیه/ 21 و 22.