الحمد للَّهرب العالمین بارئ الخلائق اجمعین و الصّلوة و السّلام علی عبد اللَّه و رسوله و حبیبه و صفیه سیدنا و نبینا و مولانا ابی القاسم محمد و علی آله الطّیبین الطّاهرین المعصومین. اعوذ باللَّه من الشیطان الرجیم.
یکی از انواع آزادیها که از انواع آزادی اجتماعی شمرده میشود، به اصطلاحِ امروز آزادی عقیده و تفکر است. انسان در جمیع شئون حیاتی خود باید آزاد باشد، یعنی مانعی و سدی برای پیشروی و جولان او وجود نداشته باشد، سدی برای پرورش هیچ یک از استعدادهای او در کار نباشد. یکی از مقدسترین استعدادهایی که در بشر هست و شدیدا نیازمند به آزادی است تفکر است- و فعلا عرض میکنیم فکر و عقیده که بعد میان ایندو تفکیک خواهیم کرد- بلکه مهمترین قسمتی از انسان که
[1]* این فصل از دو سخنرانی تشکیل شده که در سال 1348 در حسینیه ارشاد ایراد شده است. نظر به این که این دو گفتار با مباحث این کتاب تناسب داشت، خصوصا که مکمل فصل دوم به شمار میرود، به صورت فصل «ضمیمه» درج گردید.