آیندۀ انقلاب اسلامی ایران، ص:240

2. سالهاست به این نتیجه رسیدهام که راه رهایی بشر تلفیق دو اندیشه است:

دموکراسی و سوسیالیسم که هر دو ظاهرا از غرب آمدهاند اما معناً همه ملتها، همه فرهنگها در تکوین آندو سهم داشتهاند. امروز آنچه دموکراسی را از رمق انداخته سرمایهداری است و آنچه سوسیالیسم را به فساد کشانده قدرت عجین شده با کمونیسم است.

ظاهر چنین مینماید که در سرمایهداری آسیبی به سوسیالیسم و در کمونیسم به دموکراسی نرسیده است و حال آنکه در غرب از سوسیالیسم خبری نیست و در شرق از دموکراسی. مقصود نویسنده این است که در غرب دموکراسی هست ولی ناقص و در کمونیسم سوسیالیسم هست اما فاسد. پس نتیجه میگیریم که در غرب و شرق دموکراسی و سوسیالیسم، به عبارت دیگر سوسیالیسم دموکراتیک و یا دموکراسی سوسیالیستی به تباهی کشیده شده است.

3. پس تلفیق سوسیالیسم و دموکراسی کار آسانی نیست و رسالت آن به عهده همه اندیشمندان و ملتهاست.

نه تنها تلفیق آنها کار آسانی نیست، تحقق هر یک به تنهایی نیز کار آسانی نیست و ریشه مطلب را باید به دست آورد. اشکال تلفیق در این است که دموکراسی مبتنی بر ملاحظات فردی و اصالت فرد است و سوسیالیسم بر اصالت جمع.

4. تا کنون در همه نهضتها، افراد به طور دردناکی از تحقق بخشیدن به اندیشهها معاف شدهاند و ریشه بسیاری از مصائب در همین است. از دموکراسی بسیار سخن گفتهاند اما عده معدود، از سوسیالیسم بسیار سخن گفتهاند اما عده معدود، از دین و مذهب هم بسیار سخن گفتهاند اما عده معدود، همیشه مردم خردهپا کنار بودهاند، البته به میدان کشیده شدهاند اما هیچ گاه طرف گفتگو نبودهاند.

قاعده در مورد دین و مذهب صحیح نیست.