آیندۀ انقلاب اسلامی ایران، ص : 1 58

تفاوت فئودالیسم اروپا با فئودالیسم مشرق زمین

در رژیمهای به اصطلاح فئودالی- خصوصا در شکلی که در مغرب زمین وجود داشته- [وضع به همین منوال بوده است.] آنچه که در مغرب زمین به آن «سِرف» [1] میگویند در مشرق زمین وجود نداشته و آن این است که حالتی برای رعایا وجود داشته بین بردگی و آزادی؛ یعنی کشاورز وابسته به زمین بوده؛ کشاورز برده مالک نبوده است ولی در عین حال از زمین هم نمیتوانسته جدا باشد.

مثلا در ارباب و رعیتی که در میان خود ما وجود داشته است رعایا اگر در مزرعهای کشاورزی میکردند آزاد بودند که در این مزرعه کشاورزی کنند یا به مزرعه دیگر بروند. امسال میآمد در فلان مزرعه که مال فلان ارباب بود کشاورزی میکرد، اگر مورد رضایتش بود سال دیگر یا چند سال دیگر میماند ولی اگر احساس میکرد که این ارباب ارباب خوبی نیست، با این نمیشود کار کرد و فلان ارباب دیگر در یک جای دیگر هست خوشرفتارتر، هیچ کس نمیتوانست جلویش را بگیرد و به او بگوید تو باید اینجا بمانی، بلکه آزاد بود، میرفت جای دیگر، بعد این ارباب مجبور بود رضایت رعیت دیگری را جلب کند، رشوه به او بدهد و بالاخره نظر و اراده او را جلب و او را نزد خود بیاورد.

در مغرب زمین این طور نبوده. یک کشاورز اگر در یک زمین کشاورزی میکرد، وابسته به این زمین بود. اگر کشاورزی در علی آباد بود و یک کشاورز دیگر در حسن آباد، کشاورز علی آباد محکوم بود که خودش و خانوادهاش تا ابد در علیآباد باشند. اگر میخواست از اینجا برود اولا نمیگذاشتند برود، قانون به او اجازه نمیداد، با شلاق هم شده جلویش را میگرفتند و اگر [به شکل] قاچاق به ده حسن آباد میرفت ارباب حسن آباد حق نداشت رعیت مِلک علی آباد را بپذیرد.

این بود که رعیت، وابسته به زمین و جزء زمین بود. اگر زمینی، مزرعهای خرید وفروش میشد، اگرچه رعایا خرید و فروش و قیمتگذاری نمیشدند ولی آن کسی که زمین را میخرید میدانست که این زمین را با چقدر رعیت که روی آن هست

[1].