تَکنْ عَبْدَ غَیرِک وَ قَدْ جَعَلَک اللَّهُ حُرّاً [1]سه نمونه دیگر

جمله دیگر که در میان ما مکرر بازگو میشد، در فرمانی است که علی علیه السلام به نام مالک اشتر نوشته است و مکرر شنیدهاید. به مالک، والی و استاندار مصر که از طرف او تعیین شده است، مینویسد: به مردم درس آزادمنشی بده، کاری نکنی که چون تو مافوق مردم هستی مردم را ساکت کنی، مردم را تحقیر کنی، صدای مردم را خفه کنی، به دلیل این که تو مافوق هستی آنها مادون؛ چرا؟ اول تهدیدش میکند: فَانَّک فَوْقَهُمْ تو بالادست و بالاسر این مردم هستی چون حاکم بر آنها هستی، اما والِی الْأمْرِ عَلَیک فَوْقَک آن کسی که تو را والی قرار داده بالاسر توست (یعنی من در کمین تو هستم؛ اگر تخلّف کنی میدانی با تو چه خواهم کرد؟!) بعد میگوید: وَاللَّهُ فَوْقَ مَنْ وَلّاک و بالاسر آن کسی که به تو فرمان داده، یعنی بالاسر من، خدای متعال است که از من میپرسد. بعد میگوید: به مردم جرئت و شهامت بده، میدان را برای اعتراض مردم باز کن، بگذار بیایند حق خودشان را از تو مطالبه کنند و نترسند. چرا باید مردمی از والی و حاکم خودشان ترس و رعب داشته باشند؟ بعد میگوید: سَمِعْتُ رَسولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله غَیرَ مَرَّةٍ لَنْ تُقَدَّسَ امَّةٌ حَتّی یؤْخَذَ لِلضَّعیفِ حَقُّهُ مِنَ الْقَوِی غَیرَ مُتَعْتَعٍ [2]. من از رسول خدا مکرر شنیدم که میفرمود: هرگز ملتی به قداست نخواهد رسید تا آن وقتی که وضع آن ملت به حالتی درآید که ضعفا و ناتوانان حقشان را از اغنیا و اقویابگیرند بدون آن که لکنتی به زبانشان بیفتد و تَعتَعهای در زبان پیدا کنند (یعنی بدون آن که از ترس و بیم خود را ببازند). فرمود مادام که ملتی این گونه است که ضعیف از قوی میترسد، این ملت رستگار نخواهد بود. هر وقت که ترس و بیمها رفت و

[1]. نهجالبلاغه، نامه 31.

[2]. نهجالبلاغه، نامه 53.