شیفته علی هستید؟ علی با شما چه قوم و خویشی دارد؟ هیچ. علی با شما چه روابط مادی داشته است؟ هیچ گونه روابط مادی نداشته است. مزیت و خصوصیت علی چیست؟ خصوصیت علی عبودیت و بندگی است. یک بنده صالح کامل خداست، بندهای است که جز در موضوع بندگی در موضوع دیگری نمیاندیشد، بندهای است که تمام آن مراحل ربوبیت و تسلطی که عرض کردم به حد اعلی طی کرده است، بندهای است که همیشه خدا را در اعمال خودش حاضر و ناظر میبیند.

چه عالی مینویسد به مالک اشتر نخعی! فرمان علی به مالک اشتر که در نهج البلاغه هست یکی از معجزات اسلام است. انسان حیرت میکند، در چهارده قرن پیش، در میان چنان قوم بدوی و وحشی یک چنین دستورالعمل اجتماعی عظیم و بزرگ [صادر شود] که انسان خیال میکند در قرن نوزدهم و بیستم یک عده فلاسفه نشستهاند تنظیم کردهاند. من نمیدانم این مردمی که دنبال معجزه میگردند، خیال کردهاند معجزه منحصر است به اینکه یک عصا اژدها بشود؟ آن معجزه برای عوام است. برای مردم عالِم دعای کمیل و دعای ابوحمزه ثمالی و مناجات شعبانیه معجزه است، فرمان علی به مالک اشتر معجزه است. در آنجا اینجور مینویسد:

مالک! خیال نکن حالا که رفتهای در کشور مصر، چون والی و مافوق این مردم هستی و مردم را رعیت خودت میپنداری، بنابراین مثل یک گرگ درنده هر کاری که دلت میخواهد بکنی؛ نه، چنین نیست. مردم را تقسیم میکند: آن که مسلمان است برادر دینی توست و آن هم که مسلمان نیست انسانی است همنوع تو. بعد در آخرش- که شاهد کلامم اینجاست- میفرماید: مالک!فَانَّک فَوْقَهُمْ تو البته در بالادست رعیت خودت قرار گرفتهای، آنها محکومند و تو حاکم، اما وَ والی الْامْرِ عَلَیک فَوْقَک آن کسی که این فرمان را به نام تو نوشت و این ابلاغ را برای تو صادر کرد که من باشم، بالاسر توست؛ مراقب تو هستم، اگر دست از پا خطا کنی مجازاتت میکنم.وَاللَّهُ فَوْقَ مَنْ وَلّاک [1] و ذات اقدس پروردگار در بالای سر آن کسی است که تو را حاکم مردم مصر کرد؛ خدا در بالاسر علی است و علی همیشه از خدای خودش میترسد مبادا دست از پا خطا کند.

[در ارتباط با] مرحله دوم که مرحله تمرکز خیال و فکر است، دیگر چه از این

[1] نهج البلاغه فیض الاسلام، ص 993.