دنیاست. همینکه پا به آن دنیا گذاشتیم، در هر حد و درجهای که هستیم، در هر مسیری که هستیم، به سوی هر چیزی که هستیم، در همان جا متوقف میشویم. آخرین حد فعلیت تمام شده است.

یک مثال دیگر: یک طفل تا در رحم مادر است وابسته به وجود مادر است؛ غذایش از ناحیه مادر است، مایع و آب بدنش از وجود مادر است، سلامت و بیماریاش از ناحیه مادر است. اما همینکه از مادر متولد شد، دیگر وابستگیاش به او تمام میشود، یک نظام دیگر بر زندگی او حکومت میکند و دیگر یک لحظه نمیتواند با نظام پیشین که نظام رحم است زندگی کند. انسان پس از آنکه از این دنیا رفت، نظام زندگیاش بکلی تغییر میکند و عوض میشود و امکان ندارد کوچکترین استفادهای از نظاماتی که در این دنیا هست بکند. عمل و توبه، پیشروی و پسروی، بالا رفتن و پایین رفتن و تغییر مسیر و جهت دادن، همه مال این دنیاست.

این کلام علی علیه السلام است:الْیوْمَ عَمَلٌ وَ لا حِسابٌ وَ غَداً حِسابٌ وَ لا عَمَلٌ [1].

میگوید: ایهاالناس! امروز روز عمل است و روز حساب نیست، دنیا محل مجازات و رسیدن به حساب نیست. نه اینکه بخواهد بگوید هیچ مکافاتی در دنیا نیست.

بعضی از احوال در دنیا مکافات است، و بعضی از بدبختیهایی که در دنیا به انسان میرسد نتیجه عمل انسان است. اما نه خیال کنید که حساب هر عمل بدی را خدا در این دنیا میرسد، و نه خیال کنید که هر حالت بدی که انسان پیدا میکند درنتیجه یک عمل گذشته اوست، اینجور نیست. بنابراین آیا اگر انسانی در این دنیا هیچ گونه مجازاتی نشد، دلیل بر این نیست که حسابش پاک بوده است؟ نه. آیا اگر کسی در دنیا سختیای دید، دلیل بر بدی عمل اوست؟ مثلًا اینکه سیلی آمد و پاکستانیها را از بین برد [2]، دلیل بر بدی عمل آنهاست؟ یعنی خدا به حساب آنها در این دنیا رسیده است؟ نه، اینجور نیست. درس اسلام به ما این است:الْیوْمَ عَمَلٌ وَ لا حِسابٌ وَ غَداً حِسابٌ وَ لا عَمَلٌ. دنیادار عمل است، دار رسیدگی و حساب کردن نیست. برعکس، آخرتدار عمل نیست، منحصراًدار حساب است و بس.

[1] نهج البلاغه فیض الاسلام، خطبه 42.

[2] [اشاره به سیلی که در آن زمان در پاکستان جاری شد.]