اینکه رسول اکرم فرمود:مَنْ کنْتُ مَوْلاهُ فَهذا عَلِی مَوْلاهُ مقصود چیست؟ مقصود کدامیک از معانی مولا است؟ من نمیخواهم بگویم که چه معنایی از نظر عقیده خودم در اینجا درست است، ولی به مناسبت بحثم عرض میکنم ملّای رومی همین حدیث را در مثنوی آورده و یک ذوقی به خرج داده است و از کلمه مولا معنی «مُعتِق» یعنی آزادی بخش را گرفته است. ظاهراً در دفتر ششم مثنوی است. داستان معروفی دارد؛ داستان قاضی خیانتکار و زن، که قاضی میخواهد در صندوق مخفی بشود، او را مخفی میکنند و به دوش حمّال میدهند. بعد قاضی به آن حمال التماس میکند که هرچه میخواهی به تو میدهم، تو برو و معاون مرا خبر کن تا بیاید این صندوق را بخرد. معاون او را خبر میکنند، میآید صندوق را میخرد و او را آزاد میکند. بعد ملا از اینجا گریز میزند، میگوید: همه ما در صندوق شهوات تن زندانی هستیم ولی خودمان نمیدانیم، احتیاج به آزادکنندهای داریم که ما را از این صندوق شهوات نفس و بدن نجات بخشد، انبیاء و مرسلین آزادکننده و نجات بخش هستند.

سپس میگوید:

این واقعاً یک حقیقتی است؛ یعنی قطع نظر از اینکه معنی جمله مَنْ کنْتُ مَوْلاهُ فَهذا عَلِی مَوْلاهُمعنی «آزادی»

حال ببینیم معنی آزادی چیست. این آزادی و آزادگی که میگویند یعنی چه؟ آزادی یکی از لوازم حیات و تکامل است، یعنی یکی از نیازمندیهای موجود زنده آزادی است. فرق نمیکند که موجود زنده از نوع گیاه باشد یا از نوع حیوان و یا از نوع انسان، به هرحال نیازمند به آزادی است. منتها آزادی گیاه متناسب با ساختمان آن است، آزادی حیوانطور دیگری است، انسان به آزادیهای دیگری ماورای آزادیهای گیاه و حیوان نیاز دارد. هر موجود زنده خاصیتش این است که رشد