تفسیر و مفسران - معرفت، محمدهادی - مکتبة مدرسة الفقاهة

اسم الکتاب : تفسیر و مفسران المؤلف : معرفت، محمدهادی الجزء : 1 صفحة : 99

قبیل نصب علامت است؛ مانند نصب نشانه‌ها و علایم خطر؛ لذا چنانچه لفظ ذاتا صلاحیت داشته باشد، عقلا نیز منعی وجود ندارد که یک علامت برای دو مقصود یا بیشتر قرار داده شود و در موقع کاربرد، احیانا هر دو معنا منظور گردد. البته چنین کاربردی، متداول و متعارف نیست. اما قرآن کریم این مشکل را سهل شمرده و در بسیاری از موارد- بر خلاف متعارف- به کار برده است؛ چنان که با کاربرد یک لفظ بر حسب دلالت اولی آن، معنای ظاهری آن را اراده کرده، ولی همزمان با آن، مفهوم ثانوی عام را که شامل موارد دیگر هم می‌شود لحاظ نموده؛ به طوری که همین مفهوم عام ثانوی، مقصود اصلی قرآن را در مقام بیان، افاده می‌کند و استمرار و بقای مقاصد قرآنی را به گونه‌ای عام و فراگیر در طول زمان تضمین می‌کند و آن را از انحصار موارد خاص [مورد نزول خارج می‌سازد. [1]
مفهوم اولی که بر حسب خصوصیات مورد نزول آیه به ذهن می‌آید معنای ظاهری آن است که «تنزیل» نامیده می‌شود، ولی مفهوم عام برگرفته از آیه که قابل انطباق بر موارد مشابه است، معنای باطن و به تعبیر دیگر «تأویل» آیه است و همین معنای ثانوی عام آیه ضامن بقای آن در گستره زمان است.
از امام باقر علیه السّلام درباره حدیث متواتری که پیامبر صلّی اللّه علیه و آله در آن می‌فرماید: «ما من آیة الّا و لها ظهر و بطن ...» پرسیدند؛ حضرت فرمود: «منظور از ظاهر، تنزیل و منظور از باطن، تأویل است، برخی از مصادیق آن گذشته است و پاره‌ای از مصادیق آن خواهد آمد؛ مانند آمد و شد و گردش خورشید و ماه است؛ هر گاه مصداقی از آن زمینه ظهور بیابد، واقع می‌شود ...» [2]. و نیز فرمود: «مقصود از ظهر قرآن، کسانی هستند که قرآن درباره آنان نازل گردید و مقصود از بطن، کسانی هستند که کرداری مانند کردار آنان انجام می‌دهند» [3]. و اضافه فرمود: «اگر آیه‌ای که درباره گروهی نازل شده با مرگ آن قوم بمیرد از قرآن چیزی نمی‌ماند، حال آنکه از آغاز تا انجام قرآن،

[1] زیرا خداوند به همه چیز احاطه کامل دارد و عنایت او شامل همه بندگانش است و شکّی نیست که مفهوم عام برگرفته از آیه در حد ذات خود، معنای دیگری است که مستقلا اراده شده و از معنای ظاهری و اوّلی لفظ جداست. بنابراین هر یک از دو معنای ظاهر و باطن، خود مستقلا مقصود است و هیچ کدام مندرج در تحت دیگری نیست.
[2] همان، ص 94 و 97، حدیث‌های 47 و 64.
[3] بحار الانوار، ج 89، ص 94، حدیث 46.

اسم الکتاب : تفسیر و مفسران المؤلف : معرفت، محمدهادی الجزء : 1 صفحة : 99

صيغة PDF

شهادة

الفهرست