اسم الکتاب : تفسیر و مفسران المؤلف : معرفت، محمدهادی الجزء : 1 صفحة : 20
تفکر بالا نیاز دارد. علاوه بر این، گاه در قرآن- به منظور پند و عبرت انسانها- به حوادث گذشته تاریخ و سرگذشت امتهای پیشین اشاراتی رفته است و گاه عادات و رسوم جاهلیت معاصر نزول قرآن، از قبیل مسأله نسیء [1] و نهی از ورود به خانهها از پشت دیوار آن [2] و مانند اینها را یاد آور شده و به شدت محکوم کرده است تا اینکه آداب و رسوم جاهلی را نابود ساخته و ریشه آنها را خشکانده است؛ در نتیجه از آن عادات و رسوم، جز نشانههایی اندک- که بدون اطلاع از آنها، فهم معانی آیات مربوط به رسوم جاهلی و احوال گذشتگان ممکن نخواهد بود- چیزی بر جای نمانده است. همچنین قرآن کریم اموری کلی را مطرح ساخته و جزئیات آن را وا گذاشته است. این خود سبب اجمال آیات شده و محتاج به شرح و بیان است؛ مثل جنبندهای که از زمین خارج خواهد شد و با مردم سخن خواهد گفت [3] و یا دلیلی که موجب اثبات مصونیت یوسف از ارتکاب گناه گردید [4] و مانند اینها. از اینها که بگذریم، گاه در قرآن کریم الفاظ غریب و ناآشنایی آمده که هر چند در واقع در اوج قله فصاحت است، چنانچه توضیح داده نشود، فهم آن برای عامه مردم دشوار است. راغب اصفهانی در مقدمه تفسیرش مینویسد: «تفسیر یا در توضیح و شرح الفاظ ناآشنا کاربرد دارد؛ مانند بحیره، سائبه و وصیله [5]، یا در تبیین [1] اشاره به آیه 37 سوره توبه: «إِنَّمَا النَّسِیءُ زِیادَةٌ فِی الْکُفْرِ» است؛ یعنی: «جز این نیست که جابهجا کردن [ماههای حرام فزونی در کفر است». نسییء یکی از عادتهای جاهلیت بود و چنین بود که ماههای حرام را تغییر میدادند و حکم ماه حج را در هر سه سال، سالی ده روز به ماه بعد میانداختند. [2] «وَ لَیْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ ظُهُورِها؛ نیکی آن نیست که به خانهها از پشت دیوار آن در آیید». بقره 2: 189. [3] «وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ تُکَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ کانُوا بِآیاتِنا لا یُوقِنُونَ؛ و چون وعده عذاب بر آنان واجب شود، بر ایشان جنبندهای از زمین بیرون آوریم که با ایشان سخن گوید که: مردمان به آیات ما یقین نمیآورند». نمل 27: 82. [4] «وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها لَوْ لا أَنْ رَأی بُرْهانَ رَبِّهِ، کَذلِکَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَ الْفَحْشاءَ، إِنَّهُ مِنْ عِبادِنَا الْمُخْلَصِینَ؛ [آن زن آهنگ وی کرد و [یوسف نیز] اگر برهان پروردگارش را ندیده بود، آهنگ او میکرد. چنین [کردیم تا بدی و زشت کاری را از او باز گردانیم، چرا که او از بندگان مخلص ما بود». یوسف 12: 24. [5] راغب اصفهانی گفته است: «بحیره شتری است که ده شکم زاییده باشد و [در جاهلیت گوشهایش را پاره میکردند و آن را رها میساختند، که دیگر نه کسی بر آن سوار میشد و نه باری به وسیله آن میکشیدند. سائبه
اسم الکتاب : تفسیر و مفسران المؤلف : معرفت، محمدهادی الجزء : 1 صفحة : 20