اسم الکتاب : ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب المؤلف : مدرس تبریزی، محمدعلی الجزء : 1 صفحة : 383
الكنية، شيخ الاسلام اللّقب، زندهپيل (يا ژندهپيل) الشّهرة، كه گاهى شيخ جام، پيرجام و احمد جام هم گويند، از مشاهير عرفا و اكابر پيشوايان صوفيّه و مشايخ كشفيّه ميباشد، در ديهى نامق نام از توابع قصبه جام از اعمال ترشيز خراسان زاييده شد، در بيست و دو سالگى قدم بر طريقت و سيروسلوك گذاشت، هيجده سال در بعضى از جبال برياضت گذراند، موافق نوشته بعضى از اهل سير بزيارت حضرت خضر پيغمبر موفق شد و تلقّى و رد از آن سالك حقيقى نمود، در چهل سالگى بالهام خداوندى بشهر جام رفت، بارشاد عباد آغاز كرد، شش هزار تن از متمرّدين آن نواحى در اثر ارشادش موفق بتوبه و انابه گرديدند، زياده بر سيصد هزار نفر از دراويش و عرفا دست ارادت بدو دادند و بابا فغانى در وصف او گويد:
مستان اگر كنند، فغانى، بتوبه ميل
پيرى باعتقاد به از پير جام نيست
از تأليفات جامى است:
1- الاعتقادات 2- انس (يا انيس) التائبين 3- بحار الحقيقة 4- التذكيرات 5- ديوان اشعار 6- روضة المذنبين كه در سال 526 ه ق براى سلطان سنجر تأليفش داده است 7- الزهديات 8- سراج السائرين در سه مجلد 9- سمرقنديه كه رسالهايست 10- فتوح الروح 11- كنوز الحكمة 12- مفتاح النجاة. احمد جامى بنابر مشهور از اهل سنّت و جماعت بود و لكن بعضى از اهل فنّ باستناد مدلول برخى از اشعار او بمذهب شيعه منسوبش دارند.
قاضى نور اللّه گويد: ديوانش مشتمل بر مناقب ائمّه اطهار ميباشد، شاه اسمعيل صفوى براى استكشاف حقيقت حال، بديوان خود جامى فال گرفت و در اوّل صفحه راست بهمين قطعه تصادف نمود:
اى ز مهر حيدرم، هر لحظه در دل صد صفا است
وز پى حيدر، حسن ما را امام و رهنما است
همچو كلب افتادهام بر خاك درگاه حسن
خاك نعلين حسين، اندر دو چشمم توتيا است
عابدين تاج سرو باقر دو چشم روشن است
دين جعفر بر حق است و مذهب موسى روا است
اى موالى وصف سلطان خراسان را شنو
ذرّهاى از خاك قبرش دردمندانرا دوا است
پيشواى مؤمنان است اى مسلمانان تقى
ور نقى را دوست دارم در همه مذهب روا است
اسم الکتاب : ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب المؤلف : مدرس تبریزی، محمدعلی الجزء : 1 صفحة : 383