شد و در سال هشتصد و پنجاه و چهار از هجرت (854 ه ق) در شيراز وفات يافت و در مصلّى نزد قبر خواجه حافظ مدفون گرديد اين رباعى او در سنگ مزارش نقش است:

(ص 208 سفينه)

جاجرمى محمد بن ابراهيم بن ابى الفضل-

سهلى، فقيه شافعى، لقبش معين الدين و كنيه‌اش ابو حامد، از مشاهير علما و فقهاى شافعيّه ميباشد كه در قصبه جاجرم زاييده شد و مدت بسيارى در نيشابور اقامت گزيده و بتدريس اشتغال داشت. در سال ششصد و سيزده هجرت در آنجا وفات يافت. كتاب ايضاح الوجيز و كتاب القواعد و كتاب الكفاية از آثار علمى او مى‌باشد.

(ص 15 هب و 1753 ج 3 و 4336 ج 6 س)

جاحظ عمرو بن بحر-

بن محبوب بن فزاره كنانىّ القبيلة، ليثى الشعبة، بصرىّ البلدة، معتزلى الاصول، اديبى است نحوى، لغوى، متكلّم، فيلاسوف، منشى، شاعر ماهر، جامع حافظ، كنيه‌اش ابو عثمان، لقبش جاحظ، از مشاهير ادبا و فصحا و بلغا بود، بلكه از كثرت ذكاوت وجودت قريحه، در عداد ائمّه انشا و ادب معدود و آوازه‌اش در تمامى اقطار عالم منتشر ميباشد علوم اسلاميّه و علوم پيشينيان را جامع بود و در هريك از علم حيوان و علم نبات و ديگر فنون دائره، بصيرتى بسزا داشت. تمامى ادبا و فضلاى نامى ملاقات او و استفاده از معلومات او را طالب و راغب بودند، بنوشته بعضى از اهل سير، ابو تمام در شعر، خليل در نحو، ابو حنيفه در فقاهت، عمر بن خطّاب در حسن سياست، جاحظ در فصاحت و بلاغت بر تمامى افراد برترى داشتند. علاوه بر فنون ادبيّه اكثر كتب فلاسفه را نيز مطالعه كرده و در كلام از شاگردان ابراهيم بن سيار معروف به نظام بود، بپاره‌اى از عقائد طبيعيّن مايل و تمامى معارف را طبيعى و ضرورى شمرده و گويد: بندگان را در آنها كسبى نباشد، نيز گويد:

خدا هيچ‌كس را داخل جهنّم نگرداند بلكه آتش باقتضاى طبيعت خود به خودش جذب‌