اطلاقى ذاتى خويش- از آن چه كه بدان تعين يافته تميز و جدايى مى‌يابد- وجود نداشته باشد، نام اين فعل «كلام» است و ظاهر شونده بدان «كلمه»، و اگر واسطه بين فاعل بودن‌(1) حق و بين آن چه كه پديد مى‌آيد بعينه آلت وجودى و يا صورت مظهريت باشد و درخواست مرتبه مفعولى را كند كه محل وقوع فعل و مكان نفوذ اقتدار باشد، اين «قول» است، زيرا تأثير الهى در هر چه كه اثر مى‌گذارد به حسب مرتبه مفعول صدور و تعين مى‌يابد، و همين طور آلت و مظهرى كه عبارت از صورت آن حيثيتى است كه از جهت آن [حيثيت‌] اين موجود صادر شده است.

15/ 1 و چون اين را دانستى بدان كه حروف اصلى الهى‌(2) عبارتند از تعقلات حق تعالى مر أشياء را- از حيث كينونيت و وجودشان- در وحدانيتش، و همانند اين، تصور نفسانى انسان است پيش از تعينات صور آنها به علمش در ذهن خود، و آنها عبارتند از تصورات مفردى كه خالى از تركيب معنوى و ذهنى و حسى بوده و مفاتيح اولند كه از آنها تعبير به مفاتيح غيب شده است كه همان اسماء ذاتى‌(3) و اصول و امهات شئون اصلى هستند كه ماهيات از لوازم آنها، و نتايج تعقل تعريفات [تفريعات‌] آنها مى‌باشند.

16/ 1 و تعقل دوم، تعقل ماهيات است در پهنه علم ذاتى- از حيث امتياز نسبى- كه عبارت از حضرت ارتسام است كه بزرگان محققان و متألهان از