فقط عهده دار اعمال است ؛ مانند اراده ، نيت ، تصميم ، عزم و ... .

براهين اخلاقي به دنبال آن هستند که از طريق تحليل مسائل اخلاقي که در حوزه احکام عقل عملي است ، به دو شيوه ياد شده ، به اثبات وجود خداوند بپردازند ؛ ليکن برهان فطرت به آگاهي هايي که در حوزه عقل يا حکمت عملي قرار مي گيرند ناظر نيست ، بلکه مستقيماً متوجه بعد عملي انسان ، يعني متوجه گرايش بالفعلي است که در متن واقعيت آدمي وجود دارد .

برهان فطرت مي کوشد تا با تحليل نظري اين گرايش ، به اثبات واجب بپردازد و حکماي اسلامي به دليل اينکه براهين اخلاقي را ناکافي و غير تام يافته اند ، از آن ها براي اثبات واجب استفاده نکرده اند ؛ ليکن برخي از ايشان از برهان فطرت استفاده کرده اند .

تضايف در برهان فطرت

برهان فطرت بخشي از واقعيت انسان را که حقيقتي ذات اضافه و داراي دو طرف است ، مورد استفاده قرار مي دهد و با توجه به تضايفي که بين دو طرف حقايق اضافي برقرار است ، از تحقق يکي از دو طرف ، به تحقق طرف ديگر استدلال مي کند .

دو امر متضايف ، دو واقعيتي هستند که بين آن ها ضرورت بالقياس برقرار است و وجود هر يک از آن ها ، اعم از اينکه بالقوه يا بالفعل باشد ، با وجود بالقوه يا بالفعل ديگري ملازم است ؛ مانند بالايي و پستي ، پدري و فرزندي ، و محبّ بودن و محبوب بودن .

بالايي وصفي است که از نسبت موصوف معين با شئ ديگر حاصل مي شود و پستي وصفي است که براي آن شئ ديگر در نسبت با موصوف نخست پديد مي آيد ؛