را از همه سو مي يابد و در نتيجه مجالي براي ترديد و شک نمي يابد .

شهودهاي جزئي که با امور نازل و مراتب خيالي و طبيعي عالم محشور است ، به دليل تزلزلي که در مشهود آن هاست ، در معرض تبديل و تغيير هستند ، و به دليل محدوديتي که واقعيت مشهود دارد ، قوّه واهمه و خيال ، خدعه و فريب را در آن راه داده و احکام و آثار حقايق و امور محدود را از موطني به موطن ديگر سرايت مي دهند ؛ بدين ترتيب ، بين آن چه در خيال منفصل جهان محقّق است ، با آن چه به دخالت وهم ، در خيال متصل شخص مشاهده کننده پديد آمده ، جدايي حاصل مي شود و از آن پس ، نفس شاهد در تشخيص حق و باطلِ مشهودهاي خود ، گرفتار شک و ترديد مي شود .

اگر خورشيد عقل در صحنه جان سالک طلوع نمايد ، فرصت بازيگري از شياطين وهمي و خيالي گرفته مي شود ، بلکه در اين حال قواي وهمي و خيالي انسان در مشايعت حقايق به امامت و راهبري عقل اقتدا مي نمايند و صُوَر برزخي و طبيعي را آن چنان که شايسته عقول است ، به نمايش مي گذارند ؛ در اين حال ، خيال متصل ، ديگر بار با خيال منفصل هماهنگ شده و با حذف فاصله ، ريشه شک و ترديد خشکيده و نور يقين تا نازل ترين مراتب شهود ظاهر مي گردد و شاهد واصل ، در اين مقام به هر مرتبه که نظر مي کند ، جز حق نمي بيند و در حقي که مي يابد ، اندکي ترديد و شک نمي کند ، چنان که مولاي موحدان امير مؤمنان عليه السلام مي فرمايد : « ما شککت في الحق مذ أريته »[1]؛ از آن زمان که حق را مشاهده کردم ، در آن ترديد و شک نکردم .

پس ترديد ، تزلزل و اضطراب ، گاهي در متن شهود نيز راه دارد و زوال آن جز با شهود حقايق عقلي ممکن نيست و سالک اگر در اين مسير ، خود توان اتصال با