ميرزا مهدي آشتياني ، در تعليقه خود بر شرح منظومه ، ضمن بيان براهين نوزده گانه اي که براي اين منظور تدوين شده است ، به برخي برهان هاي اهل معرفت نيز اشاره مي کند[1]؛ ليکن براهين اهل معرفت با همه تفاوت هايي که دارند ، خالي از اشکال نبوده و همه آن ها با صرف نظر از اشکالات خاصي که مي تواند بر هر يک وارد باشد ، به يک اشکال مشترک که همان خلط بين مفهوم و مصداق است ، مبتلا هستند .

برهان صديقين در بيان علامه طباطبايي رحمه الله

علامه طباطبايي رحمه الله در حاشيه اسفار و در جلد پنجم اصول فلسفه و روش رئاليسم ، برهاني بر اثبات واجب اقامه مي کنند که با نظر به ضرورت ازلي هستي مطلق ، مي تواند بدون استعانت از ديگر اصول فلسفي ، به عنوان اوّلين مسئله فلسفه الهي ، مصداق کاملي براي برهان صديقين محسوب شود . 2

اوّلي بودن مسئله ، به معناي بي نيازي آن از مبادي تصديقيه است و متکي نبودن به مبادي تصديقي ، با اعتماد به برخي مبادي تصوري منافات ندارد .

مبادي تصوريه اي که براي برهان صديقين مورد نياز است ، مفهوم هستي ، مفهوم ضرورت ذاتي ، ضرورت ازلي و مانند اين هاست و اين دسته از تصورات از مفاهيم عامه بديهي هستند و تعاريفي که براي آن ها ذکر مي شود ، تعريف لفظي بوده و براي تنبّه نسبت به معناي مورد نظر مفيد هستند .

نکته ديگري که توجه به آن پيش از بيان برهان لازم است ، اين که برهان صديقين