مفهوم امکان و وجوب و نشانه هاي امکان

اگر به اشياي موجود و محقق در خارج و از جمله در طبيعت بنگريم ، مشاهده مي نماييم که هستي يا نيستي براي ذات آن ها ضروري نيست و شاهد اين ادّعا حدوث و فناي آن هاست ، زيرا اگر هستي براي آن ها ضروري بود ، سابقه يا لاحقه عدم نمي يافتند و اگر نيستي براي آن ها ضروري بود ، هرگز موجود نمي شدند .

همان گونه که پيش تر گذشت ، شيئي که وجود و واقعيت خارجي براي آن ضروري باشد واجب الوجود ، و شيئي که وجود يا عدم براي آن ضروري نباشد ، ممکن الوجود است .

حادث شدن چيزي که نبود يا از بين رفتن شيئي که موجود بود ، دو وصفي است که تنها در اشيايي که ممکن الوجود باشند ، يافت مي شود ؛ البته اين دو وصف ، يعني حدوث و فنا از جهت مفهوم با مفهوم امکان مغاير است ؛ هر چند که حدوث و فنا از اوصاف موجودات ممکن است ؛ ليکن مي توان ممکني را تصور کرد که حدوث زماني نداشته يا از تغييرات و تحولات زماني مصونيت داشته باشد ؛ نظير فيض و فضل الهي که به مفاد « دائم الفضل على البرية »[1]، دائمي بوده و محدوديت زماني ندارد يا مانند نفس انساني که مجرد از ماده بوده و بر فرض حدوث ، از لحاظ بقا ، در بهشت با دوزخ ، خالد و جاودان است يا مانند وجه الهي که همواره داراي جلالت و