و پس از حاکميت تفکر حس گرايانه ، براي دفاع از دين به عنوان يک واقعيت انساني يا اجتماعي ، در آن قرار مي گيرند .

ارزش فلسفي معرفت حسي در ارايه قضاياي ديني و حقايق متافيزيکي ، بلکه در کشف حقايق طبيعي ، چيزي جز سفسطه و شکاکيت نيست و متکلماني که از اين آبشخور تغذيه مي کنند ، در دفاع از گرايش هاي ديني بيش از اين مقدار که احساسي دروني است ، سخني ندارند . اين ديدگاه با گسستن تلازم و ربط وجودي ايمان و علم ، مؤمنان متحجّر و جاهلان متنسکي تربيت مي کند که چاره اي جز گريز از آنان نيست ، زيرا اين مؤمنان در صورتي که بر ايمان خود راسخ باشند ، همان کساني خواهند بود که يا به تعطيل عقل از ادراک معارف عميق و عالي ديني فتوا مي دهند يا آن ها را با توجيه مادي و طبيعي مي پذيرند و منتشر مي کنند و فرزانگان فرهيخته را طعن و طرد مي نمايند .

وقتي که عقل از موضع داوري نسبت به مبدأ و معاد بازمانده و گزاره هاي متافيزيکي مهمل و بي معنا خوانده شوند ، علم نمي تواند بر صلاح دين و فساد آن داوري کرده و ايمان صالح و سالم را از ايمان فاسد و تباه جدا سازد ؛ در اين حال فرقي بين ايمان به طاغوت و ايمان به خداوند باقي نمي ماند . در نتيجه ايمان بي فروغ و کور در انتخاب بين الهه ها و خداوندگاران متفرق ، سرگردان و حيران باقي مي ماند و اين جدي ترين آسيبي است که ايمان ، با از دست دادن پايگاه و سنگر عقلي خود مي بيند .

اوّل العلم معرفة الجبار

اگر علم به معرفت خداوند جبار راه يافت ؛ « أوّل العلم معرفة الجبار »[1]، مي تواند