فصل پنجم در اين كه اساس عين و علم بر تثليث است

اساس عين و علم بر تثليث است . اين عنوان مرموز در صحف عرفانى آمده است . مراد از عين ايجاد اشياست , و مراد از علم حصول نتيجه زيرا كه دليل كه عمده آن برهان قياس است مشتمل بر اصغر و اكبر و حد اوسط است تا منتج نتيجه باشد . اين سه جزء اركان اساسى قياس اند , و به قول شيرين و شيوا و رساى شيخ رئيس در منطق دانشنامه( : گردش كار بر اين سه پاره است , و ايشان را حد خوانند) .

حد وسط سبب اشتراك دو قضيه يكى مقدمه صغرى و ديگرى مقدمه كبرى مى باشد , و علت تاليف قياس است , و رساننده دو حد باقى به يكديگر است كه انتاج عبارت از آن است .

و نيز علم ادراك است كه انواع ادراك در نزد عارفان و فيلسوفان راسخ در عرفان و فلسفه الهى بر تثليث است كه احساس و تخيل و تعقل است . اما توهم , در