اينك تا در استخدام ابزار لازم براى دست يافتن به هدفى كه از اين بحث منظور است , در گشايش بيشترى باشيم نخست متن گفته هاى معروفترين مورخان را در اين باره ياد مى كنيم و سپس بر مى گرديم به كنكاش و بررسى دقيق اوضاع و احوال جارى در لحظه ى صلح و آنگاه به نتائج بحث

تاريخ يعقوبى :

([ معاويه در خفا كسانى را به لشكر امام حسن ميفرستاد تا شايع كنند كه( قيس بن سعد) با معاويه پيمان صلح بسته و بدو پيوسته است از آنسو كسانى را به لشكريكه پس از فرار( عبيدالله بن عباس) تحت فرمان قيس بن سعد بود , گسيل ميداشت تا انتشار دهند كه حسن صلح را پذيرا گشته و پاسخ موافق به معاويه داده است مغيره بن شعبه و عبدالله بن كريز و عبدالرحمن بن ام الحكم را نزد امام حسن - كه در اردوگاه خود در مدائن بود - فرستاد و ايشان چون از نزد او خارج مى شدند , چنانكه مردم بشنوند با خود مى گفتند : خدا بدست پسر پيغمبر , خونها را حفظ كرد و فتنه ها را فرو نشانيد و او صلح را پذيرا شد لشكر از شنيدن اين سخن متشنج شد و كسى در راستگوئى آنان شك نياورد , اين بود كه سپاهيان بر سر حسن شوريدند