اسم الکتاب : رساله وحدت از ديدگاه عارف و حکيم المؤلف : حسن زاده آملي، حسن الجزء : 1 صفحة : 57
و نيز لازم آيد كه يك شى ء دو بار وجود داشته يكى بمقارنت كون يعنى به عروض
وجود بر او وجود داشته باشد , و ديگر اين كه چون اين شى ء علت كل است به حسب
وجود مقدم بر كل است كه علت ايجادى تقدم وجودى دارد
و بر تقديرى كه طبيعت واجبه كه مبداء كل و منشاء امور حقيقيه و موجودات كونيه
است , علاوه بر محالات ياد شده تخلف علت از معلول در خارج لازم آيد
و اگر حقيقت طبيعت واجبه بذاتها با حقيقت كون عينى يعنى وجود خارجى مغايرت
ندارد , يكى از اين دو امر لازم آيد : يا امتناع استلزام وجودات خاصه ممكنه ديگر
, مر وجود مطلق را و يا وجوب استلزام آن وجودات خاصه ممكنه مر حقيقت واجبه را
بيانش اين كه حقيقت وجود خاص عينى ممكن با كون عينى كه سبب تكون ماهيات
است , يا مغاير است يا مغاير نيست , از اين دو حال خارج نيست پس اگر مغاير
باشد لازم آيد امتناع استلزام وجودات خاصه ممكنه مر حقيقت وجود مطلق را , و لازم
آيد امتناع اشتراك وجودات خاصه در حقيقت مطلقه وجود , و لازم آيد امتناع صدق
همين حقيقت بر آن وجودات خاصه زيرا كه مغايرت بالذات بين دو وجود تغاير آن دو
را در وجود اقتضا مى كند و حال اين كه هر يك از اين امور سه گانه استلزام و
اشتراك و صدق , اتحاد دو چيز را در وجود اقتضا مى نمايد پس اجتماع وجودات خاصه
ممكنه با حقيقت وجود مطلق ممتنع است
و اگر مغاير نباشد امر دوم لازم آيد يعنى وجوب استلزام وجودات ممكنه مر حقيقت
واجبه را لازم آيد , زيرا كه استلزام خاص يعنى وجودات خاصه ممكنه مر مطلق عام
راكه مغاير حقيقت واجبه نيست , ضرورى است و حال اين كه مبرهن است كه طبيعت
واجبه ملزومه مطلق وجود را محال است جهت امكانيه محضه و قابليت چيزى از اوصاف
وجوديه باشد
علاوه اين كه هر گاه حقيقت واجبه را با مطلق وجود مغايرت بالذات نباشد , و
وجودات ممكنه هم مغاير با حقيقت واجبه نباشند : لازم آيد كه همه يعنى حقيقت
واجبه , و مطلق وجود , و وجودات خاصه ممكنه در حقيقت متماثل باشند و لازم آيد
اختصاص يكى از دو متماثل به حاليت يعنى عارض بودن و ديگرى به محليت يعنى
معروض بودن , و همچنين اختصاص يكى از دو متماثل به واجبيت و ديگرى به ممكنيت
, بدون اين كه فارقى در بين باشد , و حال اين كه اختصاص متماثلات به امور
متقابله
اسم الکتاب : رساله وحدت از ديدگاه عارف و حکيم المؤلف : حسن زاده آملي، حسن الجزء : 1 صفحة : 57