فصل يازدهم در سر استجابت دعا

غرض ما در اين فصل سر استجابت دعا است كه دعا نيز از اسباب مؤثره است و مخالف سنت جاريه الهى نيست .

انسان در نسبت و اسناد و رابطه فروع و كيفر و پاداش به اصول و علل و موجبات آنها در تكوينيات عاجز است , و به حكم عادت و مشاهده و تجربه برخى را به اصلش اسناد مى دهد و مى داند از اوست اما نمى داند كه چگونه از او پديد آمده است و در ادراك سر و حقيقت آن ناتوان است . مثلا اگر نشنيده و يا نديده بود كه در نظام تكوين خوشه انگور از رز مى رويد چگونه آن را به تاك نسبت مى داد ؟ و به راستى خوشه انگور با مو چه سنخيت دارد ؟ با اينكه مى دانيم اين ميوه از آن به ظهور آمده است و اين فرع بر آن اصل متفرع است .

اگر يكى از ما فرضا به طور ابداع در اين نشاه خلق مى شد و اين همه الوان ميوه ها جداى از درختها و بوته ها را مى ديد چگونه مى توانست مثلا هر يك از خوشه موز و خرما و انگور و توت را به درختش نسبت دهد و بگويد هر يك از اين چهار خوشه از هر يك از آن چهار درخت پديد آمده است .

و همچنين در جزاى افعال و احوال و اقوال و نيات انسان مى دانيم به حكم محكم برهان و منطق حق قرآن جزاى وفاق است يعنى بين هر فعل و جزايش موافقت و مناسبت است و روى حساب است . خداوند سبحان در نبا فرموده است : جزاء