اگر بخواهيم با دائره هنديه مثلا در قم سمت اصفهان را كه شهر همسايه قم است تحصيل كنيم و به اندازه يك درجه غربى در عمل خبط روى آورد , و بر خط سمت يك درجه خبط پيش برويم , ناگاه مى بينيم از همدان سر بدر آورده ايم , تا چه رسد به اختلاف بيشتر .

يك درجه تحريف مانند يك نقطه تصحيف است : گركانى در ابدع البدايع آورده است كه مردى را ديدند گريان , از سبب پرسيدند , گفت : امروز با كنيزكان قدرى دوغ خورده ام , از آن پس قرآن تلاوت كردم تا اين آيه( : فاعتزلوا النساء فى المخيض ) ( باخاء ) .

و ديگرى گفت كه پيغمبر عسل را در روز آدينه همى دوست داشت , معلوم شد غسل را تصحيف كرد .

اما فذلكه بحث :

1 قطبنما را به تازى بوصله و حك گويند و به فرانسوى بوسلBOUSSOLE گويند .

2 قطبنما در حقيقت نماينده جهت قطب مغناطيسى زمين است , نه جهت قطب جغرافيايى آن .

3 زمين را قطب شمال و جنوب جغرافيايى است كه دائره نصف النهار هر نقطه بر و بحر , و خط نصف النهار در سطح آن كه خط زوال و خط شمال و جنوب است , از آن دو قطب جغرافيايى مى گذرند , و اين دو قطب ثابت اند .

4 زمين را قطب شمال و جنوب مغناطيسى نيز هست كه بر جاى