درس 17 : دائره افق

خواجه طوسى در زبدة الهيأة در تعريف دائره افق چنين فرمايد :

( هر نقطه كه بر روى زمين فرض كنند , و خطى مستقيم از مركز زمين به آن نقطه كشند و در هر دو جهت اخراج كنند تا سطح اعلاى فلك البروج , آنطرف كه بنقطه نزديكتر بود آنرا سمت الرأس آن نقطه خوانند و ديگر طرفرا سمت رجل يا مقابل سمت الرأس . و چون آن خط را محور سازند و دو طرف آن خط كه بر سطح فلك باشد دو قطب , و دائره عظيمه ميان آن دو قطب كشند كه سطح آن دائره همه عالم را به دو نيم كند , آن دائره را دائره افق آن نقطه خوانند كه ظاهر و خفى فلك را به قياس آن نقطه از يكديگر جدا كند , و نيمه ظاهر آن نيمه بود كه نقطه در آن جانب بود , و نيمه خفى , ديگر جانب بود) .

خواجه در عبارت فوق , فلك بروج را فلك اعلى قرار داده است كه خط مذكور را از دو طرف , به سطح اعلاى آن منتهى كرده است . و در عبارت بعدى فرموده است : سطح آن دائره همه عالم را به دو نيم كند .

در كتب ديگران نيز گاهى فلك اعلى بفلك بروج اطلاق شده است . و آن از اين روى است كه در عمل تفاوتى پيش نمى آيد يعنى چه بگويى كه دوائر عظام و خط مذكور محور افق و نظائر آنها به سطح اعلاى معدل منتهى شوند , و چه بگويى كه به سطح اعلاى فلك بروج , در عمل اختلافى روى نمى آورد .

و ديگر اين كه نيمه مرئى و غير مرئى بودن عالم بلحاظ با رؤيت كواكب است .