درس 55 : كرويت ارض

سخن در بيان طول و عرض بلاد و طريق تحصيل آنها بود كه بمناسبت بحث , تحريم مطالبى و تحقيق و تنقيب مسائلى بميان آمد . و در درس 45 وعده داده ايم كه يادداشتهايى كه از كتب ارباب فن را بلحاظ تمرين مباحث و تشحيذ اذهان در طول و عرض بلاد عنوان كنيم كه برخى گفته آمد و اينك وقت و نوبت برخى ديگر فرا رسيده است :

در كتاب هيئت منظوم نگارش ميرزا ابراهيم اردكانى در بيان طول و عرض نقاط مختلفه زمين چنين آمده است ( ص 71 ط 1 ) :

زخط استوا تا قطب ارضى است *** نود قسمت , بنام بعد عرضى است

چه خواهى جستن عرض مكانى *** بجو تو ميل جرم آسمانى

كه اندر سمت راس آن مكان است *** بقدر ميل او عرض مكان است

بهر جا كار تفاع قطب بينى *** همان اندازه دان عرض زمينى

اگر خواهى شوى از طولش آگاه *** زخط نيمروزى رصدگاه

شمر تا سمت راس آن مكان را *** كه تا مرصد بيابى طول آن را

چو نجمى آيدت بر جانب سر *** از آنجا تا به مرصد وقت بشمر

بهر ساعت از آن يه درجه طول است *** بدين نسبت بدان هر چه فصول است

در بيت دوم و سوم گويد :

هر گاه كوكبى در افقى از سمت راس گذرد بعد آن كوكب مساوى با عرض بلد است . در درس دهم دانسته ايم كه بعد كواكب قوسى از دائره ميل است ميان مركز