[1] Naturalism and Religion.

[2] ياكوب فريدريش فريس (1773 - 1843) پرورش ايده‌باورى [ايدآليسم‌] به دست فيشته، شيلينگ، و هگل را خطاى بزرگى شمرد. به گمان وى وظيفه در خور و سودمند فلسفه، پيشبرد كار كانت است، بى آن‌كه فلسفه كانت را به يك‌دستگاه مابعدالطبيعه‌شناسى (متافيزيكى) بدل كنيم. البته فريس، خود واژه «مابعد الطبيعه‌شناسى» را به كار گرفت و در سال 1824 كتاب دستگاه مابعدالطبيعه‌شناسى را منتشر كرد؛ اما اين واژه نزد او به معناى سنجشگرى دانش انسانى بود نه علم مطلق. بنابراين، تا اين‌جا پا جاى پاى كانت مى‌نهاد؛ اما در عين حال، سنجشگرى برين از دانش را كه كانت در پيش گرفته بود، به پژوهش در روان شناسى بدل كرد؛ يعنى به فرايندى از نگريستن در نفس خويش از ديدگاه روان شناسى. بنابراين، فريس اگر چه با كانت مى‌آغازد و مى‌كوشد ديدگاه او را اصلاح كند و پرورش دهد، اما از آن‌جا كه اين اصلاحگرى به آن‌جا مى‌كشد كه سنجشگرى كانت را به روان شناسى تبديل مى‌كند، فريس با اين كار، كمابيش به‌نگره‌لاك نزديك مى‌شود ... فريس در سال 1832 دستورنامه فلسفه دين و علم استتيك فلسفى را منتشر كرد. وى در كودكى باسنت دين‌دارى پرورش يافت و تا پايان، تكيه بر دين‌دارى باطنى را رها نكرد.

به نظر وى، از سويى، دانش رياضى و علمى داريم و از سوى ديگر، حس باطنى دينى و احساس زيباشناسيك (استتيك) را كه گواهِ آن وجودى است كه در وراى عالم پديدار جاى دارد.

ايمان عملى يا اخلاقى، ما را به واقعيتِ عقل - بنياد (نومنال) پيوند مى‌دهد؛ اما حس باطنى دينى و زيباشناسيك بازهم اين آرامش خاطر را به ما مى‌بخشد كه حقيقتِ نهفته در پس (عالم) پديدار، همان حقيقتى است كه ايمان اخلاقى وجودش را به تصور مى‌آورد.

بدين‌سان فريس تكيه بر ارزش شور دينى را بر نظريه كانت درباره ايمان عملى افزود.

... رودلف اتو، فيلسوف نامدار دين نيز از تكيه فريس بر اهميت اساسى احساس در دين اثر پذيرفت. (فردريك‌كاپلستون، تاريخ فلسفه، ترجمه داريوش آشورى، ج 7، ص 246 - 247). 3. The Philosophy of Religion Based on Kant and Fries.