وقوع تناقض در عالم خيال‌

ابن‌عربى هنگام بحث درباره قوه خيال، با صراحت تمام از وقوع تناقض در آن‌حضرت خبرمى‌دهد. به‌اعتقاد او ممكن است عقل امرى را محال بداند كه از حيث نسبت الهى مستحيل نباشد، و اين بدين معنا است كه خداوند مى‌تواند آن‌چه را عقلاً محال است، ايجاد كند؛ مانند داخل كردن شتر در سوراخ سوزن بى آن‌كه شتر كوچك يا سوزن بزرگ‌شود:

فيعلم من ذلك إِيراد الكبير على الصغير من غير تصغير الكبير أَو تكبير الصغير و إِلّا فأَيّ ديوان يحصر أَسماء هؤلاء و يعلم أَن الأَمر الذي يحيله العقل لايستحيل نسبة الإِهية فتعلم أَن اللّه قادر على المحال العقلي؛

از اين‌جا دانسته مى‌شود داخل كردن بزرگ در كوچك، بى‌آن‌كه بزرگ، كوچك يا كوچك، بزرگ شده باشد، [امرى ممكن و قابل تحقق است‌] وگرنه كدامين دفتر است كه نام‌هاى اينان را در خود جاى داده باشد. و دانسته مى‌شود كه امرى كه عقل آن را محال مى‌شمارد، در رابطه با خدا محال نيست. پس براى تو معلوم مى‌گردد كه خداوند بر [ايجاد] محال عقلى توانا است.[1]

وى در جايى ديگر بيان مى‌كند كه خداوند، عالمى را نيافريد كه عظمت منزلت و عموميت حكم آن، هم چون عالم خيال باشد؛ زيرا حكم آن در همه موجودات و معدومات، از محال و غير محال، سريان دارد. قدرت الهى، هيچ موجودى را عظيم‌تر از خيال نيافريد كه توسط آن، قدرت و اقتدار الهى آشكار شد... از اسرار علم الهىِ قوى آن است كه عالم خيال را آفريد تا در آن، جمع ميان اضداد آشكار شود؛ زيرا حس و عقل جمع ميان ضدين را محال مى‌شمارند؛ اما نزد خيال، چنين چيزى محال نيست.

ما أَوجد اللّه أَعظم منه (أَي الخيال) منزلة و لا أَعم حكما يسرى حكمه في جميع الموجودات و المعدومات من محال و غيره، فليس للقدرة إِلالهية فيما أَوجد أَعظم وجوداً من الخيال. فبه ظهرت القدرة الإِلهية و الاقتدار الإِلهي؛

خداوند عالمى را به بزرگى منزلت و عموميت حكم آن [يعنى عالم خيال‌] نيافريد، كه حكمش در ميان همه موجودات و معدومات، خواه محال باشند خواه نباشند، نافذ است.