معاش و معاد آنان است. اينان در اين جهت، امانت‌دار بوده، جز آن‌چه را تحمل كرده‌اند، تبليغ نمى‌كنند؛ اما پيامبران الهى به ميزان استعداد خود، جهت ولايت را، كه همان فناى فى اللّه است، نيز دارند. به عقيده ابن‌عربى آن‌چه پيامبر از جهت رسالت خود از طريق وحى دريافت مى‌كند، متناسب با استعداد امت او است، نه بيش‌تر و نه كم‌تر؛ اما از آن جهت كه اولياى فانى در حقند، به سرّ القدر آگاهى دارند.[1] سالكى كه از سرّ القدر آگاه ‌مى‌شود، همه حجاب‌ها را در نورديده، به عالم اعيان ثابته رسيده، در اسماى حق سيرمى‌كند و از طريق آگاهى بر علل و اسباب پديده‌ها، به حاق حقيقت جميع موجودات آگاهى مى‌يابد و اين بالاترين مرتبه كشف است.

در مرتبه فروتر، سالكانى هستند كه به مرتبه عقل و ام الكتاب رسيده‌اند. اينان همه حقايق تنزل يافته در عقل را شهود مى‌كنند.

مرتبه فروتر، نيل به مقام نفوس كلى و كتاب مبين است. در اين مرتبه، سالك حقايق را از دريچه لوح محفوظ و نفوس عالى و مجرد مشاهده مى‌كند و در ارواح عالى و لوح محو و اثبات سير مى‌كند. كتاب‌هاى الهى، عرش، كرسى، آسمان‌هاى هفت گانه و زمين‌هاى نه‌گانه در اين مرحله مشاهده مى‌شوند.

اگر بخواهيم مراتب كشف معنوى آميخته با كشف صورى را بر كشف از طريق سماع (شنيدن) تطبيق دهيم، بايد بگوييم: بالاترين مرتبه شنيدن حقايق، شنيدن سخن حق به‌طور مستقيم و بدون واسطه است. اين نوع استماع، براى پيامبر اسلام در شب معراج روى داد و در غير آن نيز واقع مى‌شد كه در حديث معروف «لي مع اللّه وقت لا يسعه ملك مقرّب ولا نبيّ مرسل؛ من با خدا اوقاتى را مى‌گذرانم كه هيچ فرشته مقرب و پيامبر فرستاده شده‌اى ظرفيت شركت در آن را ندارد.» به آن اشاره شده است. شنيدن «إِني أَنا الله» از درخت شعله‌ور، توسط حضرت موسي عليه السلام نيز از اين قبيل است. اين مقام براى امام معصوم نيز حاصل بود. چنان كه از امام صادق‌7 نقل شده است كه هنگام قرائت قرآن در نماز، براى آن حضرت غشوه روى مى‌داد. وقتى علت آن پرسيده شد، حضرت در پاسخ فرمود: آيه‌را تكرار مى‌كنم و هنگام تكرار، از گوينده آن، آيه را مى‌شنوم.»[2] اين همان تجلى حق