فصل 21 تحصيل سمت قبله در چند افق

تعيين سمت قبله از دائره هنديه علاوه بر اين كه به براهين و قواعد رياضى , تقريبى است نه تحقيقى چنان كه بيان خواهيم كرد , در آفاقى كه تفاوت بين طول آنها و طول مكه بقدر ربع دور , و يا اكثر از ربع و اقل از نصف دور است , متمشى نيست . اما در آفاقى كه تفاوت بين الطولين نصف دور است بحث آن نيز بعد از اين خواهد آمد .

بيان عدم تمشى عمل به دائره هنديه در آفاقى كه تفاوت بين طول آنها و طول مكه بقدر ربع دور است اين كه : منتهاى عد درجات و دقايق از دو طرف خط زوال يا نقطه مشرق است و يا نقطه مغرب , و كيف كان اخراج خط طولى موازى خط زوال در داخل دائره هنديه كه به منزله دائره افق است , امكان ندارد تا بقيه عمل به دائره هنديه را بر آن مبتنى كرد , زيرا كه در اين صورت خط طولى در خارج دائره بر يكى از دو نقطه مشرق يا مغرب مماس دائره مى شود , و نمى توان گفت كه در اين صورت نقطه مشرق يا مغرب , قبله بلد است چنان كه بر متدرب فن پوشيده نيست , علاوه بر اين كه در ابحاث آتيه مبين