فصل 14 در توضيح كلام فاضل قوشچى

اين بود كلام فاضل قوشچى كه از شرح وى بر زيج الغ بيگ نقل كرده ايم , و در توضيح بعضى از مطالب وى گوييم :

آن كه گفته است( : اگر مدار يومى آفتاب در جانب شمال بود از معدل النهار مى گوييم دائره اول سموت مدار را قطع كرده باشد يا نه , اگر قطع نكرده باشد) بيانش اين كه مداراتى كه در جهت قطب ظاهراند چون بعد يكى از آنها كمتر از عرض بلد بود آن مدار در دو نقطه فوق الارض يكى شرقى و ديگرى غربى , مقاطع دائره اول سموت شود . و چون آفتاب به يكى از آن دو نقطه رسد , دائره اول السموت دائره ارتفاع شود و خط ظل كه بر فصل مشترك است ميان دائره ارتفاع و سطح افق منطبق شود بر فصل مشترك ميان اول سموت و افق و آن خط اعتدال است .

آن كه گفته است( : پس قوسى كه ما بين مدخل و مخرج ظل باشد , ممكن بود كه بيشتر از نصف دور بود به نسبت با يكى از اين دوائر كه مرسوم اند بر مركز قاعده مقياس) بيانش اين كه فاضل قوشچى در عمل دائره هندى چندين دائره ترسيم مى كند كه لامحاله