فصل 4 در اندازه مقياس

اما اندازه مقياس آنقدر بايد كه ظل آن در وقت نصف النهار كه غايت ارتفاع شمس هر روز در آن وقت است , از نصف قطر دائره بقدرى كوتاه تر باشد كه تا حدى معتنى به , در قبل از نصف النهار داخل دائره شود و آن را مدخل و مخرج باشد . چه اگر ظل آن در هنگام غايت ارتفاع شمس در هر روز برابر با نصف قطر دائره يا بيشتر از آن باشد , داخل دائره نمى شود و مدخل و مخرج نخواهد داشت .

به اين علت گفتيم تا حدى معتنى به , قبل از نصف النهار داخل دائره شود , كه اگر دخول و خروج ظل در وقت قرب شمس به افق و يا به نصف النهار باشد عمل به دقت تمام نشود , چه در قرب شمس به افق , رأس ظل متشتت , و به قرب نصف النهار تقلص و انبساط آن بطيى ء است و در هر دو صورت وقت دخول و خروج آن به تحقيق تعيين نمى شود , لذا ابوريحان بيرونى در قانون مسعودى [1] گويد :

([ و انما قانونه يعنى قانون المقياس ان يجعل بحيث يقصر ظله فى المنقلب الشتوى فى ذلك البلد عن نصف قطر الدائرة قصورا