گفتار يكم : سه موج حادثه ساز تا انقلاب دينى

اكبر هاشمى رفسنجانى

مستحضريد كه تحليلگران در باب تحليل تحولاتى كه منتهى به انقلاب شد، از زواياى

گوناگونى وارد بحث مى شوند: در يك دسته بندى كلى، پاره اى به رژيم پيشين مى پردازند

و آسيب پذيرى هاى آن را برجسته مى كنند; خواه از زاويه تحولات اقتصادى، يا از زاويه

تحولات اجتماعى و بروز شكاف هاى اجتماعى و يا از منظر تحولات سياسى و بحث استبداد.

در مقابل، پاره اى ديگر از تحليلگران به انگيزه ها و اصولا نظام انگيزشى اى كه باعث

انقلاب شد مى پردازند و عامل انگيزه دينى و مذهبى را طرح مى كنند; بدين معنا كه

رژيم در چالش با اين جريان قرار گرفت و ستيزه جويى رژيم در اين عرصه منجر به وقوع

انقلاب شد. از سوى ديگر، دسته اى انقلاب را يك پديده ائتلافى مى دانند كه حاصل گره

خوردن عناصر گوناگون و جريان هاى مختلف بوده، و بعضى هم پيشينه اى را براى انقلاب

تصور مى كنند كه در واقع يك جريان مشخص اسلامى و دينى از دهه هاى قبل با اهداف مشخص

و برنامه ريزى شده اى، كار را دنبال كرده و به نتيجه رسانده است. در عين حال، اين

ملاحظه نيز وجود دارد كه معمولا ما وقتى تاريخ گذشته و تحولات آن را تفسير مى كنيم

از زبان امروز و از نگاه امروزمان تحليل مى كنيم و ايدئولوژى هاى امروزمان را بر

واقعيت تحميل مى كنيم. حال، با صرف نظر از محتمل بودن چنين پيش فرضى، اگر بخواهيم

تاريخى را مبدأ قرار بدهيم و فرض را بر اين بگذاريم كه يك سلسله تحولات مشخصى به

ظهور بحران سال هاى 56 و 57 منتهى شد، جناب عالى اصولا از چه تحولات مشخصى شروع مى

كنيد و چه نكات برجسته اى را به عنوان عوامل اساسى و